تاریخچه پیدایش شیعه و سنی چیست؟

طبق مستندات تاریخی عنوان شیعه از زمان رسول الله(صلی الله علیه و آله) بوده و عنوان سنی و اهل سنت در دوران خلفای عباسی مطرح شده است.

شیعه یعنی پیرو و در اصطلاح تاریخ اسلام به کسانی گفته می شود که جانشینی پیغمبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را حق اختصاصی خانواده رسالت می دانند و در معارف اسلامی پیرو مکتب اهلبیت می باشند و از طریق نص و وصیت پیغمبر (صلی الله علیه و آله) قائل به امامت علی بن ابی طالب می باشند و معتقدند که امامت از فرزندان او خارج نشده است .

تسمیه پیروان این مکتب به شیعه را در همان زمان پیغمبر (صلی الله علیه و آله) باید دانست و آغاز پیدایش این نام در آن عهد بوده، هر چند شهرت آن به قول ابن ندیم در عصر خلافت علی (علیه السلام) ظهور کرد و خود آن حضرت پیروان خویش را به این نام خواند .

اینک چند حدیث از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می آوریم:

رسول خدا(صلی الله علیه و آله) فرمودند: اي علي تو و شيعيانت در كنار حوض بر من وارد مي‏شويد. (۱)

اي علي! به زودي تو نزد خدا وارد مي‌شوي در حالي كه شيعيان تو راضي و مورد رضايت خدا هستند و دشمنانت معذّب به عذابي سخت خواهند بود. (۲).

علي و شيعة او، آنها در روز قيامت رستگارند.(۳)

شيعة علي، آنها رستگارند. (۴)

اي علي، خدا تو و ذريّة تو و فرزندانت و اهل و شيعة تو و دوستان شيعة تو را آمرزيد. همانا تو داراي قلب بزرگي هستي.(۵).

سيوطي(از علمای بزرگ اهل سنت!) در تفسير قول خداي متعال كه مي‌فرمايد: آنهايي كه ايمان آوردند و عمل صالح انجام دادند، آنها بهترين مردمند. مي‌گويد: ابن عساكر از جابر بن عبدالله روايت كرده است كه گفت: نزد پيامبر(صلی الله علیه و آله) بوديم؛ پس علي‏(علیه السلام) وارد شد. پيامبر(صلی الله علیه و آله) گفت: سوگند به آن كسي كه جانم در دست قدرت اوست، اين علي و شيعة او رستگارانند. و اين آيه نازل شد: «انّ الّذين آمنوا و عملوا الصّالحات اولئك هم خير البريّة»؛ پس اصحاب پيامبر(صلی الله علیه و آله) وقتي علي‏(علیه السلام) مي‏آمد، مي‏گفتند: «خير البريّه» آمد.

ابن مردويه از علي‏(علیه السلام) روايت مي‏كند كه: رسول خدا(صلی الله علیه و آله) به من گفت: «آيا نشنيدي قول خداي متعال را كه فرمود: «انّ الّذين آمنوا و عملوا الصّالحات اولئك هم خير البريّة» تو و شيعة تو، وعده‌گاه من و وعده گاه شما حوض است؛ وقتي امت‌ها براي حساب آورده شوند و پيشواي مسروران را دعوت كنند».(۶)

نحوه پیدایش اهل سنت:

در اين باره اقوالي ذکر شده است: ۱. از کلمات برخي از اهل حديث و اشاعره استفاده مي شود که به نظر آنان اين اصطلاح در عصر صحابه معروف بوده است، ولي هيچ گونه شاهدي از حديث يا تاريخ آن را تأييد نمي کند. (۷)

۲.سهل بن محمد سجستاني رازي در کتاب (الزينه) چنان که در کشف الظنون جزء سوم آمده،تاريخ پيدايش اين اصطلاح را عهد و زمان خلفاي عباسي دانسته و گفته است: در عصر معاويه گروهي از مسلمانان که هوا خواه عثمان بودند (عثمانيه) ناميده مي شدند، و دوستداران علي ـ عليه السلام ـ (علويه) خوانده مي شدند و آنان پيش از آن به شيعه معروف بودند، آن گاه در زمان حکومت عباسيان نام علويه و عثمانيه، نسخ گرديد، علويه به نام پيشين خود، يعني شيعه و ديگران اهل سنت ناميده شدند، و اين دو نام پس از آن ادامه يافت. (۸)

۳. قول ديگر اين است که تاريخ اين اصطلاح، به اواخر قرن اول يا اوايل قرن دوم هجري باز مي گردد(۹) چنانکه در رساله اي که عمر بن عبدالعزيز (متوفاي ۱۰۱ هـ) در ابطال نظريه قدر نوشته است، اصطلاح (اهل سنت) به کار رفته است، آن چه از ظاهر کلام عمر بن عبدالعزيز استفاده مي شود، اهل سنت به معناي اصطلاحي آن نيست، بلکه مقصود محدثان و ناقلان و عاملان به سنت نبوي است، چنان که گفته است: (تحقيقا شما دانستيد که اهل سنت مي گفتند: چنگ زدن به سنت راه نجات است(۱۰)

نتيجه: با در نظر داشتن اين مطلب که قول اول را هيچ گونه شاهدي از حديث و تاريخ تأييد نمي کند، و در قول سوم اين احتمال وجود دارد که، مراد از اهل سنت، اهل سنت به معناي اصطلاحي نبوده، بلکه مقصود محدثان و ناقلان و عاملان به سنت نبوي بوده است، پس قول دوم به واقعيت نزديک تر است، بنابر اين تاريخ پيدايش اصطلاح اهل سنت درزمان خلفاي عباسي بوده است.

پی نوشتها:

(۱). مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۳۱؛ كنوز الحقائق، ص ۱۸۸، الاستيعاب، ج ۲، ص ۴۵۷.

(۲). صواعق المحرقة، ص ۹۳؛ مجمع الزوائد، ج ۹، ص ۱۳۱.

(۳). كنوز الحقائق، ص ۹۲.

(۴). همان، ص ۸۲.

(۵). الصواعق المحرقة، ص ۹۶.

(۶). المقالات و الفرق،ص ۱۵.

(۷). فرق و مذاهب کلامي، علی ربانی گلپایگانی ، ص۱۷۳.

(۸). الامين سيد محسن، اعيان الشيعه، بيروت، دار التعارف للمطبوعات، ج۱، ص ۱۹.

(۹). سبحاني جعفر، بحوث في الملل و النحل، قم، لجته اداره الحوزه العلميه، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص ۳۴۳.

(۱۰). اصفهاني ابو نعيم احمد بن عبدالله، حليه الاولياء، مصر، ج۵، ص ۳۴۶.