آیا مسکین با فقیر متفاوت است؟

" فقیر" به معنى كسى است كه در زندگى خود كمبود مالى دارد، هر چند مشغول كسب و كارى باشد و هرگز از كسى سؤال نكند، اما" مسكین" كسى است كه نیازش شدیدتر است و دستش از كار كوتاه است، و به همین جهت از این و آن سؤال مى‏ كند.

شاهد این موضوع، نخست ریشه لغت مسكین است كه از ماده" سكون" گرفته شده، گویا چنین كسى بر اثر شدت فقر، ساكن و زمینگیر شده است. دیگر اینكه ملاحظه موارد استعمال این دو كلمه در قرآن معنى فوق را تایید مى ‏كند، از جمله:
«أَوْ مِسْكِیناً ذا مَتْرَبَةٍ؛[بلد/۱۶] یا مسكین خاك‏ نشینى را اطعام كند»
«وَ إِذا حَضَرَ الْقِسْمَةَ أُولُوا الْقُرْبى‏ وَ الْیَتامى‏ وَ الْمَساكِینُ فَارْزُقُوهُمْ؛[نساء/۸] هر گاه خویشاوندان و یتیمان و مسكینان، در موقع تقسیم ارث، حضور یابند، چیزى از آن به آنها ببخشید»
«أَنْ لا یَدْخُلَنَّهَا الْیَوْمَ عَلَیْكُمْ مِسْكِینٌ؛[قلم/۲۴] امروز هیچ مسكینى نباید در محوطه زراعت شما حضور یابد»

همچنین تعبیر به" اطعام مسكین" یا" طعام مسكین" در آیات متعددى از قرآن نشان مى ‏دهد كه مساكین افراد گرسنه‏ اى هستند كه حتى نیاز به یك وعده غذا دارند. و اهل درخواست نیز هستند.
در حالى كه از پار ه‏اى از موارد استعمال كلمه" فقیر" در قرآن به خوبى استفاده مى ‏شود كه افراد آبرومندى كه هرگز روى سؤال ندارند اما گرفتار كمبود مالى هستند، در مفهوم این كلمه واردند، مانند:
«لِلْفُقَراءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْباً فِی الْأَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ أَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ؛[بقره/۲۷۳] انفاق براى فقیرانى است كه در راه خدا گرفتار شده ‏اند، و آن چنان ظاهر خویش را حفظ مى ‏كنند كه جاهل از شدت عفت نفس آنان، چنین مى ‏پندارد كه غنى و بى ‏نیازند.»

و در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که فرمودند: فقیر كسى است كه سؤال نمى ‏كند، و مسكین حالش از او سختتر است.[۱]
البته باید توجه کرد که این فرق در زمانی است که این دو واژه با یکدیگر بیان شوند و ظرافت های آن دو (فقیر و مسکین) ملحوظ باشد. و الا اگر تنها یکی از این دو واژه ذکر شود، می تواند به هر دو مفهومی که اشاره شد، دلالت داشته باشد.[۲]

مطلب بر گرفته از: تفسیر نمونه، ج ۸، ص ۴.

[۱]. الكافی، ج‏۳، ص۵۰۱.
[۲]. الفقیر و المسكین إذا اجتمعا افترقا و إذا افترقا اجتمعا - كتاب المكاسب (للشیخ الأنصاری، ط-الحدیثة)، ج‏۲، ص۴۸.