لطفاً درباره اختلاف روش شیعه و سنی در نماز توضیح بفرمایید؟

در رابطه با اختلاف نظر و روش  بین شیعه و سنی در مورد نماز توجه به چند نکته لازم است:

اولاً: اختلاف بین شیعه و سنی در نماز تنها دربرخی جزئیات است وگرنه در همه اصول و بیشتر جزئیات نماز با هم مشتركند.

ثانیاً: ریشه اساسی اختلاف آن است كه اهل تسنن به سیره خلفا روی آورده، و حتی اجتهادات آنان در برابر نصوص دینی را حجت می‏دانند، لذا حتی در مواردی كه سیره خلفا برخلاف ظاهر قرآن یا سنّت پیامبر(ص) باشد، به آن عمل می‏كنند.

هم‏چنین در این زمینه از فقیهانی غیراز اهل بیت(ع) نیز تبعیت می‏كنند. ولی شیعیان در فقه و نیز اصول اعتقادی خود پیرو مكتب اهل بیت(ع) می‏باشند همین امر موجب آن گردیده كه تفاوت‏های عملی نیز در احكام بروز نماید.گفتنی است كه پس از پیامبر اكرم‏(ص) افراد زیادی به عنوان صحابه و یا تابعین، از آن حضرت نقل حدیث می‏كردند. این نقل‏ها سرآغاز شكل گیری فقه و مكاتب فقهی بوده است.

متاسفانه به دلیل فاصله گرفتن حكومت و خلافت پس از پیامبر اكرم(ص) از اهلبیت(ع) که آگاهترین افراد به احکام دین بوده اند، این حكومت‏ها بنا به دلایل سیاسی به ترویج افراد و مكاتبی كه متفاوت با مكتب اهل بیت(ع) بود همت گماشتند تا آن جا كه حتی تا چند قرن همه مذاهب فقهی دیگر رسمیت داشتند، ولی مكتب اهل بیت رسمیت نیافته بود.

 مهمترین موارد اختلافی شیعه و سنی در احکام نماز مربوط به وضو و جمع خواندن نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشاء می باشد،که به اختصار بدانها اشاره می کنیم:

در رابطه با اختلاف در وضو باید گفت:

وضوی‌ همه‌ مسلمانان‌ تا زمان خلافت‌ عثمان‌ صورت‌ واحدی‌ داشته‌ و مانند وضوی‌ كنونی‌ شیعه‌ بوده‌ است‌. این‌ مسأله‌ با آیه‌ قرآن‌ نیز تطبیق‌ دارد كه‌می‌فرماید: «وامسحوا برؤسكم‌ و ارجلكم‌» (سوره‌ مائده‌ ، آیه‌ ۶ ) در این‌ آیه‌ خداوند امر به‌ مسح‌ سر و پاها نموده‌ است‌، در حالیكه‌ اهل‌ تسنن‌ پاها را می‌شویند، علت‌ تغییر وضو این‌ بود كه‌ عثمان‌ در اواسط‌ دوران‌ خلافت‌ خود نسبت‌ به‌ چگونگی‌ وضوی‌ پیامبر(ص) گرفتار تردید شد، او سپس‌ وضوی‌ پیامبر(ص) رابه‌ شكلی‌ كه‌ اكنون‌ در میان‌ اهل‌ سنت‌ مرسوم‌ است‌ اعلام‌ نمود. این‌ قضیه‌ مورد مخالفت‌ بسیاری‌ از صحابه‌ پیامبر(ص) واقع‌ شد، لكن‌ حكومت‌ اموی‌ بنا به ‌اغراض‌ سیاسی‌ در نقاط‌ مختلف‌ اسلامی‌ شیوه‌ عثمان‌ را تبلیغ‌ كردند و جوی ‌به‌ وجود آوردند كه‌ برخی‌ ازصحابه‌ جرأت‌ مخالفت‌ با روش‌ دستگاه‌ حاكم‌ را نداشتند‌ و در نتیجه‌ این‌ گونه‌ وضو گرفتن‌ رواج‌ یافت‌.[۱]


در مورد اختلاف در جمع کردن بین نمازهای ظهر و عصر و مغرب و عشاء هم باید گفت:

تردیدی نیست كه پیامبر اسلام(ص) نمازها را گاهی در سه وقت می‏خواندند و به عبارت دیگر ظهر و عصر و مغرب و عشاء را پشت سر هم می‏خواندند و می‏فرمودند: چنین می‏ كنم تا امّتم راحت باشند. این گونه روایات می‏رساند كه پیامبر اسلام(ص)، راحتی امت را در نظر گرفته‏ اند و جمع خوانده ‏اند. شیعیان در طول تاریخ، تلاش كرده‏ اند كه سنت‏های پیامبر(ص) را زنده نگهدارند و این هم یكی از سنّت‏های پیامبر(ص) است. برای نمونه برخی از روایات را در زمینه ‏ی جمع خواندن ظهر و عصر و مغرب و عشاء می‏ آوریم:


روایات شیعه:

- امام صادق(ع) فرمود: پیامبر اسلام(ص) وقتی كه ظهر شد، نماز ظهر و عصر را با جماعت اقامه كرد، بدون این كه عذری در كار باشد و همچنین نماز مغرب و عشاء را، بدون این كه عذری در كار باشد، و قبل از سقوط شَفَق با جماعت اقامه كرد و پیامبر(ص) این كار را فقط برای وسعت داشتن وقت، انجام داد.[۲]

- عبدالله بن سنان از امام صادق(ع) نقل كرده كه آن حضرت فرمود: پیامبر اسلام(ص) بدون این كه عذری در میان باشد، ظهر و عصر،مغرب و عشاء را با یك اذان و دو اقامه، خواندند.[۳]

عبدالملك قمی می‏گوید: به امام صادق(ع) گفتم: آیا می‏توانم بدون این كه عذری داشته باشم، بین دو نماز را جمع كنم؟ فرمود: پیامبر(ص) چنین می‏كرد و می‏خواست با این كارش برای امتش سبكی و گشایش بیاورد.[۴]

این روایات می‏فهماند كه پیامبر خدا نمازها را جمع خوانده است و می‏خواست كه مردم جمع بخوانند تا راحت باشند. بنابراین اگر كسی جمع خواند عمل به سنّت پیامبر(ص) كرده است.

 
روایات اهل سنّت:

- جابر بن زید از ابن‏عباس نقل می‏كند: صَلّی النبیُّ سَبعاً جمیعاً و ثمانیاً جمیعاً :پیامبر(ص) هفت ركعت را جمع خواندند و هشت ركعت را هم جمع خواندند.[۵]

- ابن عباس می‏گوید: «صلّی رسولُ‏ الله الظُّهْرَ والعصرَ جمیعاً والمغربَ و العشاءَ جمیعاً من غیر خوفٍ و لاسَفرٍ:[۶] پیامبر اسلام(ص) ظهر و عصر و مغرب و عشاء را بدون این كه خطر و سفری باشد، جمع خواندند.»

 
- ابن عباس می‏گوید: انّ النبی(ص) كان یُصَلّی بالمدینة یجمع بین الصلوتین بین الظهر و العصر و المغرب و العشاء من غیر خوفٍ و لامطرٍ. قیل له: لِمَ؟ قال: لئلاّ یكون عَلی امتِهِ حَرَجٌ:[۷] پیامبر(ص) در مدینه بدون این كه خطری باشد و یا باران ببارد، ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم می‏خواندند. از ابن‏عباس پرسیدند: چرا چنین كرد؟ ابن عباس گفت: تا امت در مشقّت نباشد.

- سعید بن جبیر از ابن عباس نقل می‏كند كه: صلی رسول ‏الله(ص) الظهر و العصر جمیعاً والمغرب و العشاء جمیعاً فی غیر خوف و لاسفر:[۸] پیامبر(ص) بدون این كه خطر و سفری باشد ظهر و عصر و مغرب و عشاء را با هم خواند.

روایات اهل سنت در این زمینه فراوان است. برای نمونه به این چند روایت اشاره كردیم. بر اساس این روایات پیامبر اسلام(ص) نماز مغرب و عشاء و ظهر و عصر را با هم می‏خواندند و هدفشان هم این بود كه مردم راحت باشند و آن حضرت می‏دیدند كه مردم در مشقّت هستند و به خاطر همین چنین كردند. حال اگر كسی یا گروهی و یا امّتی مانند پیامبر(ص) نماز بخواند، نه تنها كار بدی نكرده‏اند بلكه به سنّت پیامبر عمل كرده‏اند. آن چه بد است، رها كردن سنّت پیامبر است. هر كس سنّت پیامبر را رها كند، مرتكب كار زشت شده است، نه آن كس كه به این سنت عمل می‏كند.

با توجه به مطالب گفته شده به این نتیجه میرسیم كه علت اصلی اختلاف در بعضی ازجزئیات،دور شدن اهل سنت از مكتب اهل بیت پیامبر(ع) كه بهترین افراد آگاه به سیره و سنّت پیامبر(ص) هستند،می باشد.

 

پی نوشتها:
[۱]. جهت آگاهی‌ بیشتر ر.ك‌ به‌: وضوءالنبی‌ من‌ خلال‌ ملابسات‌ التشریع‌، علی‌الشهرستانی‌.
[۲]. وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۱۰۱، باب ۷، ح ۶، ابواب مواقیت، چاپ آخوندی.
[۳]. همان، ص ۱۶۰، باب ۳۲، ح ۱.
[۴]. همان، ح ۳.
[۵]. صحیح بخاری، ج ۱، ص ۲۰۶، ح ۵۳۷، باب ۱۷، باب وقت‏المغرب، چاپ پنجم، ۱۴۱۴ هجری قمری، دار ابن كثیر، دمشق و بیروت.
[۶]. صحیح سنن نسائی، ج ۱، ص ۲۰۰، ح ۶۰۰، باب ۴۷، الجمع بین الصلوتین فی الحضر، چاپ ریاض، ۱۴۱۹، محمد ناصر الدین الالبانی.
[۷]. صحیح سنن نسائی، ج ۱، ص ۲۰۰، ح۶۰۱.
[۸]. صحیح مسلم، ج ۱، ص ۴۸۹، ح ۴۹، باب الجمع بین الصلوتین، چاپ اول، دار احیاء التراث العربی، بیروت، ۱۹۵۵ میلادی.