آیا پیامبر اکرم (ص) عدالت را در همسرانشان رعایت میکردند؟

بنا به اعتقاد شیعه همة‌ پیامبران به تأیید الهی معصومند یعنی در تمام عمر (چه پیش از نبوت و چه بعد از نبوت) از خطا و اشتباه و گناه مصون و محفوظ می‌باشند زیرا اگر مرتكب خطا یا گناهی شوند اعتماد لازم برای كسب مقام نبوت از آنها سلب می‌شود. و خداوند هرگز مقام خطیر رسالت را به آنها واگذار نمی‌كند. انبیای الهی به خاطر لیاقت ذاتی مستعد دریافت وحی هستند و مردم نیز آنها را به راستی و امانت می‌شناسند.[۱]

خداوند می‌فرمایند: «ما رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها كتاب آسمانی و میزان (شناسایی حق از باطل و قوانین عادلانه) نازل كردیم تا در میان مردم قیام به عدالت كنند»[۲] بزرگترین افتخار پیامبران این بوده كه بندة مطیع و فرمانبردار خداوند باشند. و یكی از اهداف آن پیشوایان الهی، اقامه عدل و قسط در جامعه بشری بوده مجری عدل خودش باید عادل باشد.

وقتی خداوند عدالت پیامبران خود را تایید و از وظایف آنها اجرای عدالت می شمارد قطعاً در تمام امور جزئی و كلی عادل می باشند و خانواده نیز یكی از اجزاء زندگی انبیا بوده است.

عدالت و قسط در معنای عام آن،‌ یكی از اساسی‌ترین اركان نظام اسلامی مدینه بشمار می‌رفت از زاویه نگرش پیامبر(ص) به ساختار هستی و نظام آفرینش پایه‌های آسمان و زمین، بر عدالت بنا شده است. نظام اسلامی مدینه كه در رأس آن شخص پیامبر حضور داشتند، نه تنها رسالت سوق دادن اندیشه و عمل مردم را به سوی عدالت و قسط داشته و شالوده مناسبات حقوقی و اقتصادی و اجتماعی را قسط و عدل قرار داده است. بلكه پیامبر(ص) می‌كوشید تا عدالت در رفتار كردار مردم نهادینه شود و در سورة نساء كه اشاره به جواز تعدد زوجات شده و این جواز را برای هر مردی بدون قید و شرط نگفته،‌ بلكه داشتن تمكّن مالی برای پرداخت نفقه، و رعایت عدالت و مساوات میان زنان را شرط جواز قرار داده است خداوند می‌فرماید: اگر نسبت به رعایت عدالت ترس داشتید فقط یك زن بگیرید.[۳] اولین مخاطب این آیات پیامبر(ص) بود و مردم از او الگو گرفتند و توسط آن حضرت برای مردم بیان می‌شد در كتب سیره و زندگانی پیامبر(ص) هست كه آن حضرت بنا به اجازة‌ باریتعالی بر خلاف مسلمین می‌توانست بیش از چهار زن همزمان داشته باشد،‌طوری كه موقع رحلت ۹زن داشتند. و لذا برای رعایت عدالت و ضایع نشدن حقوق هیچ كس حضرت به نوبت در منزل همسران می‌رفتند. و حتی در غزوات و جنگها نیز همسران خویش را به نوبت همراه خود می‌بردند. آن حضرت به حسن معاشرت با زنان توصیه و تأكید می‌كردند.[۴] كه یكی از مظاهر حسن معاشرت رعایت عدالت و مساوات با همسران هست، پیامبر اكرم(ص) تجلی كامل عدالت است.

همانطور كه گفته شد پیامبر در تمام زمینه‌ها عدالت را سرلوحة كار خویش قرار می‌دادند طوری كه در جریان تقسیم غنایم جنگ حُنین پیامبر(ص) با استفاده از سیاست (مؤلفة قلوبهم) كه در قرآن بدان امر اشاره شده، تعدادی از اسرا را آزاد نموده و مقداری هم از غنائم كه گفته شده از سهم خمس خویش بوده[۵] به رؤسای قریش داده تا آنها را به اسلام نزدیك كند كه در این هنگام فردی بنام ذولخویصره تمیمی حضور داشت گفت:‌ تو (پیامبر) عدالت را بكار نبستی، پیامبر فرمودند: وای بر تو اگر من عدالت نكنم غیر از من چه كسی خواهد بود كه از عدال و داد كند.[۶] البته این فرد همان كسی است كه در زمان حكومت امام علی(ع) به خوارج پیوست[۷]‌ پیامبر(ص) با اینكه زنان متعدد داشتند اما این زنان در سنین مختلف بودند بعضی مثل عایشه خیلی جوان بودند و برخی هم سن و سال پیامبر(ص) بودند لذا پیامبر(ص) با هر یك به اقتضای سنشان، رفتار می‌نمودند...[۸]

باید این نكته را هم یادآور شد كه یكی از ویژگی‌های پیامبر رعایت مساوات بین همسران در همه زمینه‌ها بود. بطور مثال پیامبر مهریة‌ هر یك از زنانش را چهار صد درهم قرار داد و فرقی بین آنها نگذاشت (غیر از زنانی كه بعد از اسیر شدن همسر پیامبر(ص) شدند) كه در این صورت مهریه لازم نبود. از نظر نفقه و هزینه زندگی نیز آنحضرت برابری را رعایت می فرمود صبحگاهان بعد از نماز صبح به منزل تك‌تك همسران سر می‌زد و از آنان احوالپرسی می‌كردند. و هر شب بنوبت در اتاق یكی از آنان به سر می‌برد حتی در دوران بیماری كه منجر به رحلت آن حضرت شد رعایت سادات را می‌نمودند و در نهایت چون بیماری سخت شد طبق نقلی با اجازه دیگر همسران در منزل عایشه بستری شدند.[۹]

البته در قرآن كریم خداوند میفرماید: «نوبت هر كدام از زنها را كه میخواهی به تأخیر انداز و هر كدام را كه میخواهی، پیش خود جای ده، بر تو باكی نیست كه هر كدام را كه ترك كردهای (دوباره) طلب كنی. این نزدیكتر است برای اینكه چشمانشان روشن گردد و دلتنگ نشوند و همگی به آنچه دادهای خشنود شوند.[۱۰]»
همانطور پیامبر در رعایت تعداد مستثنی شده‌اند در رعایت تقدم و تأخر در نوبت نیز خداوند اجازه فرمودند ولی با این همه پیامبر برای اینكه الگوی دیگران باشند به طور كامل در تمام زمینه‌ها عدالت را رعایت میفرمودند.

 

[۱]. میثم بحرافی، قواعد المرام فی علم الكلام، قم، مكتبه آیت الله مرعضی نجفی، ۱۴۰۶، ص۱۲۵
[۲] . ‌حدید/۱۶۵.
[۳] . نساء/۳.
[۴] . مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، انتشارات صدرا، چاپ پنجم، ج۲، ص۲۵۴.
[۵] . ابن سعد، ‌طبقات، ج ۳، ص ۱۵۳.
[۶] . جزری، ابن اثیر، ‌الكامل فی التاریخ، ترجمه عباس خلیلی، ناشر مؤسسه مطبوعاتی علمی، ‌ ج اول ص ۳۲۶؛ سبحانی، جعفر، ‌فروغ ابدیت،‌ج۲، ص۳۶۴، ‌مفید، ارشاد، ج۱، ص ۱۴۵.
[۷] . مفید، الارشاد، قم، آل البیت، چاپ اول، ۱۴۱۳، ج۱،‌ ص۱۴۹.
[۸] . ابن هشام، سیرة النبویة،‌ بیروت، ‌انتشارات احیاء التراث العربی، چاپ پنجم، ج۳، ص۳۱۰،‌ ج۴،‌ ص۲۹۲.
[۹] . عابدینی، احمد، شیوه همسرداری پیامبر(ص) به روش قرآن و سنت، ‌نشر هستی‌نما، ۱۳۸۱، ‌صص ۱۲۸-۱۳۱، نقل از سیره ابن هشام، ج۴، صص۶۴۴ـ۶۴۷.
[۱۰] . احزاب/۵۱.