چرا نمازهای یومیه از نظر تعداد رکعات متفاوت است و توجیه علمی آن چیست؟

یكی از مسلّمات اسلامی این است كه احكام شرعی تابع و برگرفته از مصالح و مفاسد واقعی است، یعنی هر امر شرعی به علت مصلحت ضروری است و هر نهی شرعی ناشی از مفسده ‏ای است كه باید ترك شود. خدا برای این كه بشر را به یك سلسله مصالح واقعی كه سعادت او در آن است برساند، اموری را واجب یا مستحب كرده است و برای این كه بشر از مفاسد دور بماند، او را از پاره ‏ای كارها منع نموده است. اگر مصالح و مفاسد نبود، نه امری بود و نه نهی. مصالح و مفاسد و به تعبیر دیگر حكمت‏ها به گونه ‏ای است كه اگر عقل انسان به آن‏ها آگاه گردد، همان حكم را می‏كند كه شرع كرده است.[۱] منتهی عقل انسان قادر به كشف همه ملاكات احكام الهی نیست. به دیگر سخن: عقل انسان حكم كلی را (كه هر حكم الهی و شرعی دارای ملاكی و معیار است) درك می‏كند، ولی در همه موارد حكم جزئی را كه در فلان مورد مثلاً ملاك واقعی چیست، نمی‏تواند درك كند، یعنی می‏داند آن حكم فلسفه ‏ای دارد، ولی نمی‏داند آن فلسفه چیست و چون شرع دستور داده، آن را تعبداً می‏ پذیرد.

ذكر این مقدمه برای این است كه به طور كلی در تمام موارد احكام بدانیم كه هر حكمی حكمتی دارد گرچه ممكن است بر اثر كمی اطلاع و عدم احاطه بر تمام مسایل نتوانیم آن را كشف كنیم، ولی تعبداً آن را می‌پذیریم.
اصولا گاهی خداوند دستوراتی به بشر می‌دهد که ریشه وفلسفه ­اش برای بشر کاملا روشن ومعلوم نیست. گاهی چون برای فهم آنها به گذشت زمان و پیشرفت علم و دانش بشری نیاز است، یا نمی‌تواند علت و فلسفه محدود در امور خاصی باشد، یا چون اهداف معنوی در آنها وجود دارد که انسان نتواند همه آنها را درک نماید، یا ممکن است با بیان فلسفه واقعی، انسان‌ها دست به تشبیهات و توجیهاتی برای خود زده و از اهداف واقعی دور شوند و در احکام الهی تغییر ایجاد کنند. گاهی اصلا برای آزمایش انسان‌ها و میزان تعبد و تسلیم آنها در مقابل پروردگار است. امیر مومنان علی(ع) فرمود: ابتلی خلقه ببعض ما یجهلون اصله تمییزا بالاختبار لهم؛ خدا مخلوقاتش را با بعضی از اموری که به اصل آن جاهلند، یعنی فلسفه­ اش را نمی‌دانند، ریشه را نمی‌دانند و به حکمت ونکته ­هایش توجه ندارند آزمایش می‌کند، چرا این کار را می‌کند؟ برای این که اشخاص تمیز داده شوند، خوب‌ها از بدها، اطاعت کنندگان از معصیت کاران جدا شوند.[۲]

بنابراین این که چرا در شبانه روز ۱۷ رکعت نماز و یا چرا نمازها همه در تعداد رکعات یک‌جور نیستند و یا چرا حمد و سوره در بعضی از نماز‌ها بلند و در بعضی آهسته خوانده می‌شود و یا چرا قنوت و تشهد در رکعت دوم است؟ و یا در سال یک ماه روزه واجب شده نه بیشتر و نه کمتر، تعبد است و فلسفه اش برای ما کاملا روشن نیست.

[۱]. مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج ۲۰، ص ۵۲.
[۲]. نهج البلاغه خطبه ۱۹۲.