آیا صفویه، شیعه را به اوج رسانید و یا اینکه تشیع، صفویه را؟

در رابطه با این موضوع كه آیا صفویه شیعه را به اوج رسانید؟ یا اینكه تشیع صفویه را به اوج رسانیده است، باید زوایای مختلفی از ارتباط صفویه با تشیع بررسی شود، كه این اینجا مجال آن نیست. با این حال به اختصار مطالبی خدمت شما عرض می شود:

علمای شیعه در استقرار اولیه سلسله صفویه هیچ نقشی نداشتند، بلكه سلسله صفویه بر اساس نظریه سیاسی ویژه ای كه در دایره تصوف بین مرشد كامل و مریدان وجود داشت، بوجود آمد، ونظامی كه می توان از آن با عنوان خلیفه گری یاد كرد، به قدرت رسید.
مبنای اطاعت قزلباشان از شاه اسماعیل، اعتقاد آنان به اسماعیل به عنوان رئیس خانقاه اردبیل- و نه آموزه های اجتهادی شیعه دوازده امامی- بود. امّا پس از تأسیس سلسله صفویه و گذر مشروعیت پیشین كه آمیخته ای از آموزه های صوفیانه و قدرت تصرف و غلبه بر قلمرو ایران زمین بود، صفویان به فكر اداره مملكت و به عبارتی مشروعیت پسین افتادند.
به نظر می رسید كه مذهب شیعه تمام این كاركردها را در اختیار شاهان صفوی قرار می دهد. لذا مذهب تشیع را بعنوان مذهب رسمی ایران معرفی كردند و به احتمال می توان گفت نگاه صفویه به علمای شیعه مشابه نگاه عثمانی ها به علمای اهل سنت بود و عده ای دیگر متذكر شده اند كه: شاه اسماعیل صفوی نخستین حكمران صفوی،از آن رو تشیّع اثنی عشری را به عنوان دین دولتی برقرار كرد كه ممالك خویش را از قلمرو امپراتوری سنّی مذهب عثمانی متمایز و از جذب آنها در آن ممانعت كند.[۱]

با این اوصاف متوجه خواهیم شد كه صفویان از مذهب تشیع برای رسیدن به اوج استفاده كردند.

[۱]. چالش سیایت دینی ونظم سلطانی، دكتر نجف لكزایی، ص۱۱۳.