دیوبندی ها و بریلوی ها به چه کسانی می گویند؟

بریلوی‏ها و دیوبندی‏ها مسلمان سنی حنفی‏ اند. و به دنبال سیطره كامل انگلستان بر شبه قاره هند و ترویج زبان انگلیسی و فرهنگ اروپایی، مسلمانان شیعه و سنی هند و پاكستان كه باورهای خویش را در معرض تهدید و استحاله غربی ‏ها می‏دیدند، به تأسیس و ترویج مدارس علمیه مذهبی پرداختند. مسلمانان حنفی نیز یك مدرسه دینی را در روستای دیوبند هندوستان به وجود آوردند و با گسترش روز افزون آن، به فرقه دیوبندی معروف گشتند. در كتاب الموسوعة المیسرة دیوبندی‏ها و بریلوی‏ها این گونه معرفی شده ‏اند:

۱. دیوبندی‏ها: در سال ۱۸۵۷ م. انگلستان سیطره كامل در هند پیدا كرد. علما (شیخ امداداله مهاجر مكی و شاگردش محمد قاسم نانوتوی و دیگر یاران آنان) به تأسیس مدارس دینی و مراكز اسلامی پرداختند و دارالعلوم را با یك مدرسه دینی كوچك در قریه دیوبند در پنجم محرم ۱۲۸۳ ه’ ق برابر با ۱۸۸۶ م تأسیس كردند. كه بعداً از بزرگترین مجامع دینی عربی در شبه قاره هند گردید. از شخصیت‏های جدید آنان شیخ ابوالحسن علی حسنی ندوی رئیس جامعه ندوة العلماء در لكهنو و رئیس رابطة الادب الاسلامی العالمیه، شیخ المحدث حبیب الرحمن الاعظمی می‏باشند. دیوبندیه در فقه و فروع تابع مذهب حنفی، در اعتقاد و اصول تابع ماتریدی، و در صوفی‏گری منتسب به نقشبندیه، جشتیه و كادر سهروردیه می‏باشد. از افكار این فرقه محافظت بر تعالیم اسلامی، نشر اسلام و آداب آن، مقاومت در مقابل مذاهب تخریبی و تبشیری، ستیز با آداب و رسوم انگلیسی، اهتمام به نشر زبان عربی به عنوان ابزار استفاده از منابع اسلامی و ... است. این فرقه در شبه قاره هند شهرت یافته و در هند و پاكستان مدارسی تأسیس نموده است. رجال مشهور و معروف در هند و جهان اسلام همچون محمد یوسف (مؤلف حیاة الصحابة) و شیخ محمد الیاس (مؤسس جماعة تبلیغی) و بیش‏تر علمای لكهنو در هند (از جمله رئیس فعلی دارالعلوم داعیه ابوالحسن الندوی) از دانش‏آموختگان این دارالعلوم‏اند.

۲. بریلوی‏ها: مؤسس این فرقه احمدرضا خان بن تقی علی خان (۱۲۷۲ - ۱۳۴۰ ه’ ق) در شهر بریلی، در ولایت اترابردیش متولد شد. او شاگرد میرزا غلام قادربیك است. انباء المصطفی، خالص الاعتقاد و دوام العیش از آثار اوست. از دیدگاه بریلوی‏ها، رسول خدا(ص) صاحب قدرتی است و نایب مطلق خداست. محمد(ص) و اولیای بعد او قدرت بر تصرف در هستی دارند. احمد رضا خان می‏گوید: یا غوث یعنی یا عبدالقادر گیلانی. آنان در رسول(ص) مرتبه‏ ای از الوهیت قایل شدند، در صفات او هم غلو كردند، منكر بشر بودن نبی(ص) شدند و او را نوری از خدا دانستند و بقیه موجودات را آفریده از نور او می‏دانند، البته طبیعتا اعتقادات حقی نیز دارند.عقاید بریلوی در قاره هند (هند، پاكستان، بنگلادش، بورما و سریلانكا) انتشار یافت. فرقه بریلوی ساخته استعمال بریتانیا است. این فرقه در جنوب آفریقا، كنیا، مورشیوس، و عده ‏ای از كشورهای قاره آفریقا نفوذ دارند.[۱]

[۱]. الموسوعة المیسرة فی الادیان و المذاهب و الاحزاب المعاصرة، ج ۲، ص ۳۰۴.