آیا توبه زبانی کافیست؟

« توبه بمعنى رجوع و برگشتن است ... در مجمع ذیل آیه ۳۷ بقره فرموده: اصل توبه رجوع از عمل گذشته است.»[۱] بنابراین در توبه حتی گفتن کلمه ای با زبان نیز لازم نیست. بلکه همین مقدار که انسان از عمل زشت گذشته خود دست بشوید و مصمم بر عدم انجام آن در آینده باشد، توبه محسوب می شود. البته توبه، قرین استغفار است. استغفار نگاهی به گذشته و طلب بخشش الهی برای آن است و توبه نگاهی به آینده است تا زشتی های گذشته در آن تکرار نشود.

بازگشتن از زشتی های گذشته و توبه، به اندازه جدی بودن و راسخ بودن آن، نتایجی را در پی خواهد داشت. که در حدیث حضرت علی(ع) می توانیم ابعاد آن را ببینیم. نقل شده حضرت « به مردى كه در حضور او استغفر الله گفته بود، فرمود: مادرت در عزایت بگرید، آیا مى‏دانى استغفار چیست؟ استغفار درجه بلند مرتبگان است و آن را شش شرط است، نخست پشیمانى برگذشته. دوم، عزم بر ترك بازگشت به طور همیشه. سوم، این كه حقوق مردم را ادا كنى تا با خداى عارى از هر گناهى دیدار نمایى. چهارم، هر واجبى را كه بر عهده تو بوده و انجامش نداده ‏اى، به جاى آورى. پنجم، آنكه گوشتى را كه در گناه بر پیكرت روییده، در غمها و اندوهان آب كنى تا پوستت به استخوانت بچسبد و میان پوست و استخوان گوشت تازه بروید. ششم، جسم خود را رنج طاعت بچشانى، همچنان، كه بر او حلاوت معصیت چشانده بودى. در این هنگام بگوى: استغفر الله.»[۲]

اما درباره این دغدغه که توبه ما، سبب آمرزش می شود، باید گفت که: خدای متعال می فرماید:
«یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ[زمر/۵۳] اى بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده ‏اید! از رحمت خداوند نومید نشوید كه خدا همه گناهان را مى‏ آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است.»

و وعده ای که خدای متعال بیان کرده، وعده ای قطعی و بدون تردید است:
«وَ مَنْ أَصْدَقُ مِنَ اللَّهِ قیلاً[نساء/۱۲] و كیست كه در گفتار و وعده ‏هایش، از خدا صادق تر باشد؟!»

بنابراین هر انسانی که دچار گناه شده است، باید بدون هر گونه ناامیدی، فرصت را غنیمت شمرده و سعی در نجات خویش کند که فرصت توبه ممکن است به زودی سپری شود:
امام صادق علیه السلام با دست خویش به گلوى مباركش اشاره كرد و فرمود: هرگاه جان به این جا برسد عالِم [راهى به] توبه ندارد.[۳]

و از آن جا که فرا رسیدن زمان مرگ روشن نیست، شیطان با تسویف (وسوسه در به تاخیر انداختن توبه) سعی می کند، انسان را همراه خود به جهنم بکشاند.

[۱]. رک: قاموس قرآن ج ۱ ص ۲۶۰.
[۲]. نهج البلاغه، کلمات قصار، ۴۱۷.
[۳]. الكافی : ١/٤٧/٣.