آیا قرآن بیشتر بشارت دارد یا آنکه غالبا انذار می دهد؟

پاسخ :
باسلام وتشکر .
به نظر می رسد که انذار و تهدید مقدم بر بشارت باشد؛ زیرا: ۱. پیامبر ابتدا با مشرکان و کافران و ظالمان مواجه شد و وقتی آن ها هنوز خدا و قیامت را باور ندارند و اگر هم قبول دارند، به شفاعت بت ها و الهه های خود دل بسته اند، در این جا ابتدا چاره ای جز تهدید و ترساندن از قهر خدا و انذار نیست. از این رو، می بینیم سوره های مکی بیش تر بر انذار شدید تکیه دارد. توجه کنید: - «تَبَّتْ يَدا أَبي‏ لَهَبٍ وَ تَبَّ ... سَيَصْلى‏ ناراً ذاتَ لَهَبٍ ... في‏ جيدِها حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ». (۱) - «وَيْلٌ لِكُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ الَّذي جَمَعَ مالاً وَ عَدَّدَهُ يَحْسَبُ أَنَّ مالَهُ أَخْلَدَهُ كَلاَّ لَيُنْبَذَنَّ فِي الْحُطَمَةِ وَ ما أَدْراكَ مَا الْحُطَمَةُ نارُ اللَّهِ الْمُوقَدَةُ الَّتي‏ تَطَّلِعُ عَلَى الْأَفْئِدَةِ إِنَّها عَلَيْهِمْ مُؤْصَدَةٌ في‏ عَمَدٍ مُمَدَّدَةٍ». (۲) - «أَلْهاكُمُ التَّكاثُرُ حَتَّى زُرْتُمُ الْمَقابِرَ كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ ثُمَّ كَلاَّ سَوْفَ تَعْلَمُونَ كَلاَّ لَوْ تَعْلَمُونَ عِلْمَ الْيَقينِ لَتَرَوُنَّ الْجَحيمَ ثُمَّ لَتَرَوُنَّها عَيْنَ الْيَقينِ ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ». (۳) ۲. بشارت و انذار، از راهکارهای مؤثر هدایت اند؛ ولی به نظر می رسد امیدوارى و بشارت، در نفوس به اندازه ای تأثیر ندارد که بتواند بشر را از شرک و کفر و بت‏پرستى بازدارد؛ حتى مسلمانان هم که به خدا و قیامت باور دارند، از تهدید و انذار بیش تر متأثر مى‏شوند تا از وعده و بشارت. در قرآن هم مى‏بینیم که از وظایف انبیا (ع) انذار را بیش تر ذکر مى‏کند تا بشارت را؛ با این که هر دو از وظایف آنان و از روش هایى است که در دعوت دینى خود به کار مى‏برند. (۴) «جلب منفعت» و «دفع مضرّت»، احساس ذاتى و فطرى انسان است و خداوند متعال با استفاده از این دو اهرم و براى رساندن بشر به درجات بالای تقرب، او را انذار و تبشیر مى‏کند. از طرف دیگر، چون دفع ضرر مقدّم بر جلب منفعت است، به نظر می رسد نیاز روحى انسان به انذار بیش تر باشد. در قرآن کلمه «نَذِیرٍ» و مشتقّات آن، بیش از «بَشِیرٍ» و مشتقّات آن به کار رفته است. (۵ ) خداوند منان مى‏فرماید: «ما همواره انذار کننده بودیم؛ إِنَّا کُنَّا مُنْذِرِینَ». یعنی این یک سنت همیشگى ما است که فرستادگان خود را براى بیم دادن ظالمان و مشرکان مأموریت مى‏دهیم. فرستادن پیامبر با این کتاب مبین نیز آخرین حلقه از این سلسله است. درست است که پیامبران از یک سو انذار مى‏کنند، از سوى دیگر بشارت مى‏دهند، اما چون پایه اصلى دعوت آن ها را در مقابل قوم ظالم و مجرم بیش تر بیم و انذار تشکیل مى‏دهد، غالباً از آن سخن گفته شده است. ۳. تأثیر انذار، در طاعت الهی و ترک معاصی بیش تر از تبشیر است؛ چون تبشیر بیان تشویقی است. بسیاری از افراد در برابر بیان تشویقی، واکنش خاصی نشان نمی دهند؛ ولی از بیان انذار و تهدید کننده متاثّر شده و بر حذر می شوند. معمولاً در سوره های مکی بشارت کم تر دیده می شود؛ چون مخاطبان کافر و خیره سر و مشرک هستند و باید با تهدید کوبنده آنان را بیدار کرد؛ ولی در خصوص مؤمنان (سوره های مدنی) به نظر می رسد با توجه به ایمانی که آورده اند، بشارت مؤثرتر باشد و به نظر می رسد آیات بشارت که خطاب به مؤمنان است، از آیات قهر و غضب و کیفر که آن ها را می ترساند، بیش تر باشد. البته برای جواب قطعی، بررسی مفصل می خواهد که از حوصله و وظیفه این مجموعه خارج است.
پی نوشت ها: ۱. مسد (۱۱۱)، آیه ۱ - ۵. ۲. همزه (۱۰۴)، آیه ۱ - ۹. ۳. تکاثر (۱۰۲)، آیه ۱ - ۸. ۴. علامه طباطبایی، المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، ج ‏۷، ص ۲۷۰، پنجم، دفتر انتشارات اسلامی، قم، ۱۳۷۴ ش. ۵. قرائتی، محسن، تفسیر نور، ج‏ ۳، ص ۳۱۰، یازدهم، مرکز فرهنگی درس هایی از قرآن، تهران، ۱۳۸۳ ش.