آیا روح و جسم یک ترکیب متحد هستند؟

نظریه رایج دلالت بر تجرد روح دارد اما پذیرش تجرد کامل روح از ماده و خصوصیات ماده ،دلیل بر بیگانگی روح با ماده و عالم ماده ندارد، بلکه نظریه صحیح آن است که روح اگر چه ذاتاً مجرد از ماده است، اما تعلق به بدن و جسم دارد. دلیل روشن این مسأله تعلق روح به بدن انسان ها در عالم دنیا است.
امیرالمؤمنین می فرماید: «روح در بدن همانند معنا در لغت است» (نهج البلاغه، خ ۱۰۹).
انسان موجود مرکب از دو پدیده است که یکی مجرد و دیگر مادی است. ترکیب آن دو بدین معنا است که ترکیب روح و بدن یک ترکیب اتحادى است. روح و بدن یک وجود موجود هستند. بر اثر این ترکیب است که حقیقتى به نام انسان شکل مى‏گیرد. روح بى‏ بدن نمى تواند به هستى خود ادامه دهد و بدن هم بى ‏روح نمى‏ تواند موجودیت خود را حفظ کند. از این رو مى‏ گوییم ترکیب روح و بدن ترکیبى است که بدون آن نمى‏ توانند موجود باشند؛ بر اساس این ترکیب است که این دو موجود مى‏ شوند و وجودى یگانه مى ‏یابند.
در ترکیب انضمامى، دو چیزى که موجود هستند و هستى آن ها مستقل از یکدیگر است، به هم متصل شده، با هم ترکیب مى‏ شوند. یعنى این طور نیست که آن دو موجود بر اثر این ترکیب به عالم هستى باریابند؛ بلکه آن دو، هستى مستقل از یکدیگر دارند. ما فقط با یک ترکیب میان آن دو، پیوند حاصل کرده ‏ایم. اما در ترکیب اتحادى، مانند روح و بدن، آن دو به حدى با هم یگانه گشته ‏اند که به یک وجود موجودند. این طور نیست که نخست روح موجود شود و آن گاه بدن جدا از آن؛ سپس این دو را به هم پیوند بزنیم و ترکیب کنیم.
در ترکیب اتحادى، باید دو موجودى که به یک وجود موجود مى‏ شوند، داراى مرتبه یکسانى باشند؛ یعنى، اگر یکى در مرتبه قوه و استعداد محض بود و یکى در مرتبه فعلیت، نمى ‏توان این دو را با یکدیگر متحد ساخت؛ چرا که این دو بر اثر ترکیب یکى مى‏شوند. یگانگى در حدى است که به یک وجود موجودند. نمى ‏توان موجودى را که در مرتبه قوه بوده، وجودش ضعیف‏تر از فعلیت و پایین‏تر از آن است با مرتبه فعلیت که وجودش قوى و بالاتر است، ترکیب اتحادى نمود. مرتبه پایین در عین پایین بودن نمى‏ تواند بر اثر ترکیب به مرتبه بالا ارتقا یابد؛ چنان که مرتبه بالا نیز - در عین بالا بودن - نمى‏تواند بر اثر ترکیب به مرتبه پایین تنزل کند. از این رو، ترکیب اتحادى یک موجود بالقوه با یک موجود بالفعل محال است. ترکیب بین نفس و بدن اتحادی است(۱).
بر اساس این تحلیل معلوم می شود که باید توجه داشت که بدن وقوای بدنی اگر به عنوان ابزار برای نفس مطرح است مفهوم عمیق دارد وابزار تلقی کردن بدن برای نفس در واقع نوعی مسامحه است ونه از باب ابزار به مفهوم دقیق کلمه که ابزار از فاعل اصلی کار مستقل است نظیر آنچه در ابزار صناعی مطرح است.

مطلب مرتبط:
میان روح و بدن چه نسبت و رابطه ای برقرار است؟

پی‌نوشت‌ها:
۱. ر،ک : محمد امین صادقی، نتایج کلامی، حکمت صدرا یی، نشر بوستان کتاب ،قم ۱۳۸۸ ش.، ص۲۱۶.