آیا در تعالیم دینی راهی برای فرونشاندن خشم و عصبانیت سفارش شده است؟

براي درمان عصبانيت ابتدا بايد ريشه و علت آن شناسايي شود و با آن مقابله كرد. اما از طرق مهم درمان عصبانيت كه در روايات بر آن تأكيد شده ذكر خدا است، در بعضى از روايات آمده هنگامى كه عصبانى مى‏ شويد:
۱.«اعُوْذُبِاللَّهِ مِنَ الشَّيْطانِ الرَّجِيْمِ» بگوئيد. (۱)
۲. «لا حَوُلَ وَ لا قُوَّةَ الَّا بِاللَّه الْعَلِىَّ الْعَظِيمِ» بگوييد تا غضب از شما برود.(۲)
۳. «به هنگام غضب صورت بر زمين بگذاريد و براى خدا سجده كنيد».
ابو سعيد خدرى از پيامبر اكرم (ص) نقل مى‏كند كه فرمود: غضب جرقه‏اى است كه در قلب انسان قرار مى‏گيرد (و آثار آن در وجود او نمايان مى‏شود) آيا نمى‏بينيد كه چشمان او سرخ، و رگ‏هاى او متورّم مى‏شود. كسى كه اين حالات را در خود مشاهده كند، صورتش را به زمين بگذارد.(۳)
به يقين هر كس چنين كند و به درگاه خدا پناه ببرد و از او رفع شر شيطان و غضب را بخواهد آرامش مى‏يابد.
۴. تغيير دادن حالت يكى ديگر از طرق درمان غضب است همان گونه كه در روايات اسلامى آمده است: اگر شخص در حال نشستن عصبانى شده برخيزد و اگر ايستاده است بنشيند، و صورت از آن صحنه برگرداند يا دراز بكشد و اگر بتواند از آن محل دور شود، و خود را به كار ديگرى مشغول سازد.
اين تغيير حالت براى فرو نشستن آتش خشم و غضب بسيار مؤثر و مفيد است.
در حديثى از رسول خدا (ص) مى‏ خوانيم: «كانَ النَّبِىّ اذا غَضِبَ وَ هُوَ قائِمٌ جَلَسَ وَ اذا غَضِبَ وَ هُوَ جالِسٌ اضْطَجَعَ، فَيَذْهَبُ غَيْضُهُ؛ هنگامى كه پيامبر (ص) (بر اثر كارهاى بسيار زشت جاهلان) عصبانى مى‏شد، در حالى كه ايستاده بود مى‏نشست و اگر نشسته بود، به پهلو مى‏خوابيد و خشم او برطرف مى‏شد». (۴)
در بحارالانوار از امام باقر (ع) نقل شده است كه فرمود: «وَ ايُّما رَجُلٍ غَضِبَ وَ هُو قائِمٌ فَلْيَجْلِسْ فَانَّهُ سَيَذْهَبُ عَنْه رِجْزُ الشَّيْطانِ وَ انْ كانَ جالِساً فَلْيَقُمْ؛ هر كس كه خشمگين شود در حالى كه ايستاده باشد بنشيند، چرا كه پليدى شيطان از او دور مى‏شود، و اگر نشسته است برخيزد».(۵)
در ذيل اين حديث آمده است كه اگر انسان نسبت به يكى از بستگانش(رحم) خشمگين شود و بدن او را با دست خود لمس كند و اين تماس بدنى خشم او را فرو مى‏ نشاند.
۵. وضو گرفتن: نوشيدن آب خنك و شستن سر و صورت با آن به يقين در خاموش كردن آتش غضب مؤثر است. بلكه در حديثى از رسول خدا (ص) آمده است‏.
«اذا غَضِبَ احَدُكُمْ فَلْيَتَوضَّأ؛ هنگامى كه كسى از شما خشمگين شود وضو بگيرد». (۶)
از اين تعبير استفاده مى‏شود كه وضو گرفتن به هنگام خشم و غضب مستحب است و در فرو نشاندن آتش غضب تأثير دارد. و در تعبير ديگرى آمده است كه غضب از شيطان است، و شيطان از آتش آفريده شده و آتش را آب خاموش مى‏كند، بنابراين هنگامى كه كسى از شما خشمگين شد وضو بگيرد». (۷)(۸)
براي ريشه يابي علل عصبانيت، به كتاب اخلاق در قرآن آيت الله مكارم شيرازي مراجعه شود.
/۴۳۸۶/

پي نوشت ها:
۱. مولي محسن فيض كاشاني، محجة البيضاء، مكتبة الصدوق، ۱۳۴۰ش، ج ۵، ص ۳۰۷.
۲. بروجردي حسين، جامع الاحاديث الشيعه، فرهنگ سبز ،ج ۱۳، ص ۴۷۲.
۳.مولي محسن فيض كاشاني، محجة البيضاء، مكتبة الصدوق، ۱۳۴۰ش، ج ۵، ص ۳۰۸.
۴. همان.
۵. علامه مجلسي، بحارالانوار، موسسه الوفاء ،بيروت، ۱۴۰۴ق، ج ۷۰، ص۲۷۲.
۶. همان، ج ۷۷، ص۳۱۲.
۷. همان، ج ۷۰، ص ۲۷۲.
۸.بر گرفته از: مكارم شيرازي، اخلاق در قرآن، مدرسه امام علي بن ابيطالب عليه السلام، قم، ۱۳۷۹، ج۳، ص ۳۹۴-۳۹۶.