چطور می توانیم در مورد حق الناس طلب حلالیت بطلبیم؟

خداوند در آيات كثيري به گناهكاران و كساني كه به خود ستم كردند و خودشان را در معرض معصيت قرار دادند، توصيه كرده است كه توبه كنند و رابطه بين خود و خدا را اصلاح كنند.[۱]
چه كسي در وفاي به عهد راستگوتر از خداوند است؟ قرآن مجيد وعده داده كه خداوند توبه را از بندگانش مي‌پذيرد.[۲] بنابراين گناهكاري كه به گناه خويش اعتراف دارد و از آن پشيمان است و عزم جدّي بر ترك گناه دارد، با جبران گناهان گذشته از حق النّاس و حق اللَّه، به قبولي توبه خويش و رحمت و مغفرت خداوند اميدوار باشد.

حقوق مالى در اسلام از اهمیت ویژه‏اى برخوردار است و باید در رعایت این حقوق، بسیار دقت كرد ؛ چه اینكه اگر اندكى از مال دیگران تضییع گردد و وى راضى نشود ؛ به هیچ‏ وجه با توبه و پشیمانى پاك نمى‏ گردد!
امام صادق علیه‏ السلام مى‏ فرماید: «اولین قطره خون شهید، كفاره گناهان او است ؛ مگر بدهكارى كه كفاره آن اداى آن است».[۳]

لذا حق الناس، گناهي است كه بايد جبران شود و از صاحب حق حلاليت و رضايت گرفته شود. يعني لازم است آن چه از اموال ديگران را بدون اذن تصرف و تضييع شده، به هر ترتيبي باشد، به او برگشت داده شود. اگر مي توانيم به صورت مستقيم و در غير اين صورت از هر طريقي گر چه از طريق پست و انداختن در خانه، واريز به حساب و... بايد اموال را به او برگرداند.
اگر يك جا نمي توانيم پرداخت كنيم كم كم پرداخت كنيم. در اين صورت ديني به گردن نداريم. خداوند نيز شما را مي بخشد.
و اگر صاحبان اموال فوت كرده اند، بايد به ورثة آنان برگردانيم و از آنان حلاليت بطلبيم. اگر به صورت مستقيم نمي‌توانيم، به طور غير مستقيم به آنها برسانيم. اگر به هيچ وجه قابل شناسايي نيستند، به نيت صاحبان اموال و با اجازه مرجع تقليد به عنوان رد مظالم صدقه بدهيم.
لكن در طلب حلاليت بايد به نكته اي توجه شود و آن اين كه بر طلب حلاليت از حق الناس، نبايد مفسده اي بر رضايت طلبي از او مترتب شود، يعني طلب حلاليت از او موجب ايجاد فتنه، دلخوردگي و اذيت مجدد وي نشود. حال اگر حلاليت خواستن باعث كدورت و ناراحتي شديد و مفسده مي شود، بايد بعد از برگرداندن اموال، براي وي دعا و استغفار كنيم و به نيتشان كار خير انجام دهيم و ثواب آن را براي او هديه كنيم و از گناه خويش نيز توبه نماييم. با توبه حقيقي، خداوند گناهان را مي بخشد.

البته اگر اموال ما با مال حرام مخلوط شده است و قابل تفکیک نیست، لازم است در خصوص حكم شرعي موارد سوال با دفتر مرجع تقليد خود تماس گرفته و مسئله را با آنان در ميان بگذاريم. در غير اين صورت توبه تنها فايده اي ندارد.

استفتائاتی در مورد حق الناس:

حق‏ الناس دوران كودكى
پرسش ۵۷۳ . در دوران كودكى، پولى از كسى برداشته ‏ام و نمى ‏توانم آن را به او بگویم، وظیفه‏ ام چیست؟ آیا مى‏ توانم از طرف او صدقه بدهم؟
همه مراجع: باید به هر طریقى كه ممكن است، پول را به او برسانید و لازم نیست بگویید بابت چه چیز است و حتى مى‏ توانید به وسیله شخص دیگرى، به او برسانید و یا به حساب بانكى او واریز كنید. صدقه دادن كفایت نمى‏ كند.[۴]

دسترسى به صاحب مال
پرسش ۵۷۴ . اگر مالى را از كسى برداشته باشیم و اكنون به او دسترسى نداریم، تكلیف چیست؟
آیات عظام امام، بهجت، صافى و نورى: اگر از پیدا كردن صاحبش مأیوس هستید، باید آن را با اجازه مجتهد، از طرف صاحبش به فقیر صدقه بدهید.[۵]
آیات عظام تبریزى، خامنه‏ اى، سیستانى، فاضل، مكارم و وحید: اگر از پیدا كردن صاحبش مأیوس هستید، باید آن را از طرف صاحبش به فقیر صدقه بدهید و احتیاط واجب آن است كه با اجازه مجتهد باشد.[۶]

فوت صاحب مال
پرسش ۵۷۵ . اگر در گذشته، پولى را از كسى برداشته باشیم و اكنون از دنیا رفته است ؛ چگونه آن را جبران كنیم؟
آیات عظام امام، بهجت، صافى و نورى: اگر وارثان او را مى ‏شناسید، باید به هر طریق ممكن، به آنها برسانید و اگر از پیدا كردن آنان مأیوسید، باید آن را با اجازه مجتهد از طرف آنها به فقیر صدقه دهید.[۷]
آیات عظام تبریزى، خامنه ‏اى، سیستانى، فاضل، مكارم و وحید: اگر وارثان او را مى‏ شناسید، باید به هر طریق ممكن، به آنها برسانید و اگر از پیدا كردن آنان مأیوسید، باید آن را از طرف آنها به فقیر صدقه دهید و احتیاط واجب آن است كه با اجازه مجتهد باشد.[۸]

پي نوشت ها:
[۱]. بقره (۲) آيه ۱۶۰.
[۲]. شوري (۴۲) آيه ۲۵.
[۳]. «اَوّلُ قَطرَة مِن دَمِ الشَّهيد كَفارةُ لِذُنُوبِه اِلاَّ الدَّين فَاِنَّ كَفارَتُه قَضائه»: من لا يحضره الفقيه، ج۳، ص ۱۸۳، ح۳۶۸۸.
[۴]. دفتر: همه مراجع.
[۵]. توضيح‏ المسائل مراجع، م ۲۲۷۹ و نورى، توضيح ‏المسائل، م ۲۲۷۳.
[۶]. توضيح ‏المسائل مراجع، م ۲۲۷۹ ؛ وحيد، توضيح‏ المسائل، م ۲۳۳۱ و خامنه ‏اى، استفتاء، س ۱۵۵۹.
[۷]. توضيح‏ المسائل مراجع، م ۲۲۷۹ و نورى، توضيح ‏المسائل، م ۲۲۷۳.
[۸]. توضيح‏ المسائل مراجع م ۲۲۷۹ ؛ وحيد، توضيح‏ المسائل، م ۲۳۳۱ و خامنه ‏اى، استفتاء، س ۱۵۵۹.