آیا محقق کرکی درکارها و امور مملکتی دخالت می کرد؟

آیا محقق کرکی درکارها و امور مملکتی دخالت می کرد؟ چنانکه گفته اند محقق کرکی ولی فقیه زمان شاهان صفوی بوده است! اقدامات محقق کرکی در زمان انتصابش در حکومت صفوی چه بوده است؟

مرحوم محقق کرکی معروف به محقق ثانی یکی از بزرگ­ترین اندیشمندان جهان تشیع در قرن نهم و دهم هجری است. وی از معدود علمایی است، که افزون بر داشتن نبوغ علمی فراوان و حضور مؤثر در عرصه فقه و اجتهاد، تأثیری انکارناپذیر در عرصه سیاست در عصر صفویه داشته است. ایشان به دعون شاه طهماسب صفوی به ایران آمد و عهده دار مقام شیخ الاسلامی گشت. خدمات و اصلاحات مرحوم محقق ثانی در جامعه شیعی دوره صفویه بسیار حائز اهمیت است از جمله‌ی آنها می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. اصلاح روش صوفیانه صفویان
صفویان بر پایه صوفیه به قدرت رسیده بودند و شخص شاه صفوی به عنوان مرشد اصلی صفویه شناخته می شد. به گونه ای که به فرموده شهید مطهری اگر علمای دین، اقدامات اصلاحی انجام نمی دادند، شیعه ایران امروزه مثل صوفیان ترکیه و شام می شد.
محقق کرکی که تصوف را برای فقه شیعه خطرناک می دانست، با حمایت شاه طهماسب تلاش فراوانی جهت ایجاد اصلاحات مذهبی انجام داد.
این اصلاحات موجب اعلام مخالفت هایی از سوی برخی درباریان شد، تا آنجا که عده ای در صدد قتل محقق بر آمدند.
محقق کرکی حتی در میان علماء نیز مخالفانی را داشت که با آنان جلسات مناظره برقرار می کرد.[۱] با وجود این، شاه طمهاسب در تمام مراحل، مدافع محقق بود و محقق نیز لحظه ای از تلاش باز نایستاد.

۲. اصلاح دربار شاه
محقق در اصلاح درباریان و وابستگان و کارگذاران صفوی هم جدیت بخرج می داد.[۲] و از نفوذ خود در دربار و نیز علاقه‌ی زاید الوصف شاه طهماسب صفوی، برای تأثیر گذاشتن بر شخصیّت شاه و جلوگیری از انحراف وی و درباریان مدد می ­جست. به گونه ای که نوشته­ اند تأثیر محقق بر شاه چنان بود که شاه طهماسب از اعمال گذشته خود توبه و استغفار کرد.

۳. نشر فرهنگ شیعی
محقق کرکی فرهنگ شیعی را در سراسر ایران گسترش داد و به نشر آن میان مردم پرداخت. از جمله این اقدامات اضافه کردن «اشهد ان علیا ولی الله» و «حی علی خیر العمل» به اذان و اقامه نماز بود که به مدّت پنجاه و شش سال، زمان طغرل بیک سلجوقی ترک شده بود.[۳]

۴. اقامه نماز جمعه و جماعات
محقق با نگارش رساله «نماز جمعه» زمینه را برای سراسری شدن اقامه نماز جمعه در جامعه شیعی ایران فراهم کرد. [۴] همچنین وی فرمان داد تا در هر شهر و دهکده ای امام جماعتی تعیین گردد تا نماز جماعت برقرار گردد و همچنین اصول اسلام آموزش داده شود.[۵]

۵. برخورد با خرافات و قصه سرایان
در عصر محقق کرکی، گروهی با قصه پردازی و بیان داستان­های ساختگی خود از قرن­های پیشین مروج تفکر منحرف پیشنیان شده بودند.

محقق کرکی قصه خوانی را تحریم کرد و کتابی ارزشمند در این زمینه به نام «مطاعن المجرمیه» نوشت و در آن کتاب، مردم را به دوری و کناره گیری از قصه خوانان دروغگو فراخواند.[۶]
در پایان ذکر مطلبی در رابطه با حضور علما در دولت صفویه مناسب به نظر می رسد:
سخن آخر اینکه مطالعه‌ی سرگذشت علماء و بزرگان شیعه در عصر صفوی این نکته را آشکار می­سازد که همکاری علماء با دربار و قبول مناصب حکومتی و عهده­دار شدن مقام شیخ الأسلامی، که بعضاً باعث طعن ایشان توسّط برخی افراد ناآگاه شده است، نه بجهت تأیید و مشروعیّت بخشی به نظام پادشاهی صفوی، بلکه به جهت غنیمت شمردن فرصتی استثنائی بود که در تاریخ همراه با محنت و رنج تشیّع به دست آمده بود.
این بزرگان با درک درست از شرائط زمان، کنارگیری و عزلت نشینی در این برهه‌ی حسّاس تاریخی را روا ندانسته و با حضور در دربار صفوی، ضمن انجام اقدامات اصلاحی ، نهایت تلاش خود را برای دفاع و ترویج مکتب تشیّع و خدمت به مکتب اهل بیت و تثبیت مبانی اعتقادی آن به کار بستند. از همین روست که حضرت امام خمینی (ره) بنیانگذار کبیر انقلاب اسلامی ایران، از سازگاری و همکاری محقق ثانی با دربار به عنوان یک گذشت و مجاهده نفسانی یاد کرده و آنرا شگرد ایشان و وسیله­ای برای ترویج مذهب دانسته است.[۷]

پی نوشتها:
[۱] .صفویه از ظهور تا زوال ،رسول جعفریان، ص ۱۰۵.
[۲] . همان، ص ۱۰۵ به بعد
[۳] . گلشن ابرار،جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، ص ۱۶۸
[۴] . صفویان نماد اقتدار ، محمد باقر پور امینی،ص ۱۲۸.
[۵] . همان ، ص ۱۲۵.
[۶] . همان، ص ۱۳۰.
[۷] .همان ، ص ۱۲۰.