آیا ارتداد حکمی اسلامی است یا ساخته آیت الله هاست؟

طبیعتا می توان ادعا کرد که بین اسلام و نظر علمای اسلام تضاد وجود دارد، اما مهم اثبات این ادعاست! متهم کردن علمایی که مرارت های بسیار در راه تبلیغ و ترویج دین متحمل شده اند و در بیان و استخراج هر حکم دقت های فراوانی نموده اند، و تمام عمر خود را در خدمت اسلام صرف کرده اند، در نظر آشنایان منصف، از این گونه اتهام ها بسیار دور هستند. اما برای اذهانی که دچار شبهه شده اند و مایلند با انصاف مساله را دریابند، لازم است توضیحاتی ارائه گردد:

قرآن در آیاتی متعرض مرتدین شده است:
«إِنَّ الَّذینَ كَفَرُوا بَعْدَ إیمانِهِمْ ثُمَّ ازْدادُوا كُفْراً لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُمْ وَ أُولئِكَ هُمُ الضَّالُّونَ؛[آل عمران/۹۰] توبه كسانى كه پس از ایمان آوردن كافر شدند و بر كفر خود افزودند، پذیرفته نخواهد شد. اینان گمراهانند.»

اما حکم جزایی آن ها را بیان نکرده است و تبیین جزئیات آن به عهده رسول و اهل بیت (علیهم السلام) نهاده شده است. همان گونه که در قرآن اصل مساله نماز بیان شده اما بیان کیفیت و تعداد رکعات آن به پیامبر و خاندانش (علیهم السلام) سپرده شده است. و حکم مرتد در سنت، بسیار روشن بوده و جای تردیدی ندارد:
۱-عمّار ساباطى گوید: از امام صادق علیه السّلام چنین شنیدم: هر مسلمانى كه پدر و مادرش مسلمان باشند اگر از اسلام بیزارى جوید و انكار نبوّت محمّد بن عبد اللَّه صلّى اللَّه علیه و آله را بنماید و او را تكذیب كند، براستى كه خونش بر هر كس كه این كلام را از وى بشنود مباح است و زوجه‏اش باید از او كناره گیرد و با او نزدیكى نكند و اموالش به ارث ما بین ورثه‏اش تقسیم مى‏شود و عیالش عدّه وفات نگهداشته، بعد براى شوهر كردن آزاد مى‏شود، و بر امام وقت است كه او را به جرم ارتداد به قتل رساند و توبه‏اش ندهد.[۱]

۲-   یكى از گماشتگان امیر المؤمنین علیه السّلام به آن حضرت نوشت: من به جماعتى از مسلمین در اینجا برخورده ‏ام كه زندیق هستند (و نیز قومى از ترسایان) حضرت فرمود هر كس از مسلمانان كه در خانواده مسلمانى بدنیا آمده و مرتدّ شده است گردن او را بزن و لازم نیست او را توبه دهى، و هر كس در خانواده مسلمان بدنیا نیامده و مرتد شده بود او را توبه ده و اگر توبه نكرد گردنش را بزن.[۲]‏

۳-  در روایت موسى بن بكر از فضیل از امام صادق علیه السّلام آمده كه مردى از مسلمانان نصرانى شد او را نزد على علیه السّلام آوردند وى را توبه داد و او نپذیرفت پس امام موى پیشانى او را گرفته، بزمین زد و فرمود او را زیر پا گیرید و گرفتند و هلاك شد.[۳]

این روایات تنها نمونه ای از روایات فراوان در این بحث هستند و طالبان روایات مفصل تر میتواند به کتب حدیثی و فقهی مراجعه کنند. علاوه بر اینکه از اجماع مسلمانان نیز می توان مساله را فهمید.
اما این اشکال که قرآن، پیامبر (ص) را صرفا یک مبلغ و بیم دهنده معرفی می کند، پس چگونه برای انتخاب دین چنین سخت گیری به اسلام نسبت داده می شود، نیز با اندک دقتی حل می شود.
«إِنَّا أَرْسَلْناكَ بِالْحَقِّ بَشیراً وَ نَذیراً وَ لا تُسْئَلُ عَنْ أَصْحابِ الْجَحیمِ؛[بقره/۱۱۹] ما تو را كه سزاوار هستى، به رسالت فرستادیم، تا مژده دهى و بیم دهى. تو مسئول دوزخیان نیستى.»

آشنایی با مفهوم حصر اضافی و دقت در مصادیق آن در گفتار، به خوبی روشن می کند که منظور از این آیات چیست. فرض کنید کسی می گوید من دیروز فقط و فقط  ناهار خورده ام. شما از این چه می فهمید؟ اینکه شام و صبحانه نخورده یا اینکه غیر از ناهار خوردن هیچ کاری دیگری انجام نداده و حتی سرکار نرفته، اخبار گوش نکرده، با دوست خود ملاقات نکرده و ...

به این گونه بیان ها حصر اضافی می گویند. یعنی شخص نسبت به مجموعه روشنی، یکی از مصادیق را اثبات کرده و باقی را نفی می کند و این نفی فقط به افراد آن مجموعه مربوط است نه به هر چیزی!

وقتی قرآن پیامبر خدا (ص) را صرفا بشارت دهنده و انذار دهنده معرفی می کند، منظورش این نیست که در جامعه فقط باید سخنرانی کرد و به مردم گفت بهشت و جهنم نیز هستند! بلکه آیات متعددی در قرآن، بیان کننده احکام جزائی و مقابله با کفار و ... است:
«الزَّانِیَةُ وَ الزَّانی‏ فَاجْلِدُوا كُلَّ واحِدٍ مِنْهُما مِائَةَ جَلْدَةٍ؛[نور/۲] زن و مرد زناكار را هر یك صد ضربه بزنید.»
«فَإِذَا انْسَلَخَ الْأَشْهُرُ الْحُرُمُ فَاقْتُلُوا الْمُشْرِكینَ حَیْثُ وَجَدْتُمُوهُمْ وَ خُذُوهُمْ وَ احْصُرُوهُمْ؛[توبه/۵] و چون ماه‏هاى حرام به پایان رسید، هر جا كه مشركان را یافتید بكشید و بگیرید و به حبس افكنید.»

پس معنای بشیر و نذیر بودن پیامبر (ص) امری غیر از این است که ایشان فقط باید تبلیغ کنند. و دقت در آیه ای که در بالا بیان کردیم و نظایرش برای متاملان روشن می کند که بشیر و نذیر بودن، حصر اضافی در چه مجموعه ای است:
«وَ لا تُسْئَلُ عَنْ أَصْحابِ الْجَحیمِ؛[بقره/۱۱۹] تا مژده دهى و بیم دهى. تو مسئول دوزخیان نیستى.»

این آیات به رسول (ص) می گوید که پس از اتمام حجت، وظیفه تبلیغی اش انجام شده و در قیامت گناه کافران به عهده رسول نیست. رسولی که برای ایمان آوردن مردم، بسیار کوشا بوده است:
«فَلَعَلَّكَ باخِعٌ نَفْسَكَ عَلى‏ آثارِهِمْ إِنْ لَمْ یُؤْمِنُوا بِهذَا الْحَدیثِ أَسَفاً؛[کهف/۶] شاید اگر به این سخن ایمان نیاورند، خویشتن را به خاطرشان از اندوه هلاك سازى.»
بنابراین روشن است که حکم مرتد در دین بیان شده و علما غیر از اسلام نمی گویند و آیات قرآنی نیز هیچ منافاتی با حکم ارتداد ندارد.

[۱]. من لا یحضره الفقیه، ج‏۳، ص: ۱۴۹.
[۲]. من لا یحضره الفقیه، ج‏۳، ص: ۱۵۲.
[۳]. من لا یحضره الفقیه، ج‏۳، ص: ۱۵۲.