ازدواج ام کلثوم دختر حضرت علی(ع) با عمر صحت دارد؟

تزویج ام کلثوم به عمر بن خطاب یک مسأله تاریخی اختلافی است که هرگز نمی توان بر چنین مسأله ای تکیه کرد و نشانۀ آن این است که این قطعۀ تاریخی به صورت های متناقض نقل شده است که نمی توان به آنها اعتماد کرد ، مانند:

۱.علی او را به عقد عمر درآورد.
۲.این کار به وسیلۀ عباس عموی علی صورت پذیرفت.
۳.این کار از روی تهدید انجام گرفت.
۴.عروسی صورت پذیرفت و عمر از او دارای فرزندی به نام زید شد.
۵.خلیفه پیش از مراسم عروسی کشته شد.
۶.زید نیز دارای فرزندی بود.
۷.او کشته شد و وارثی نداشت.
۸.او و مادرش در یک روز کشته شدند.
۹.مادرش پس از وی زنده بود.
۱۰.مهریۀ او چهل هزار درهم بود.
۱۱.مهریۀ او چهار هزار درهم بود.
۱۲.مهریۀ او پانصد درهم بود.

این اختلاف ها شک و تردید را در ذهن انسان زنده کرده و اصل تزویج او را زیر سؤال می برد[۱].

- برخی بر این باورند كه ام كلثوم با عمر ازدواج نكرد. شیخ مفید بر این عقیده است كه: خبر وارد شده در تزویج ام كلثوم ثابت نیست، زیرا در سلسلة سند آن «زبیر» است كه موثق نیست و به خاطر دشمنی با علی(ع) این روایت صادر شده است.ایشان همچنین در این رابطه می فرماید: «امیرالمؤمنین(ع) به دلیل تهدید عمر و در امان نبودن جان خود و شیعیانش، از روی ضرورت، و ناچاری تن به این امر داد و همان‏گونه که در جای خود گفته‏ایم، ضرورت اظهار کلمه کفر را مشروع می‏کند؛ خداوند متعال می‏فرماید: (اِلاّ مَنْ اُکْرِهَ وَ قَلْبُهُ مُطْمَئِنٌّ بِالاْیِمانِ.)[۲]

- مسئله ازدواج امّ کلثوم در هیچ یک از دو کتاب معتبر نزد اهل سنت، یعنی صحیح بخاری و صحیح مسلم که در نزد اهل سنت معتبرترین کتابها بعد از قرآن شمرده می شوند ذکر نشده است.

هیچ یک از صحاح ششگانه اهل سنّت ازدواج امّ کلثوم را ذکر نکرده اند.

- برخی از مسانید معتبر نزد اهل سنت، مانند: مُسند احمد بن حنبل نیز این رویداد را بیان ننموده اند.
- از برخی تواریخ استفاده می‏شود که حضرت علی(ع) دختری دیگر به نام «امّ‏کلثوم» از غیر حضرت زهرا(ع) داشته است: برخی از مورخان در این‏باره می‏گویند: «علی(ع) دو دختر به نام زینب صغری و امّ‏کلثوم صغری داشته که هر دوی آنها از امّ ‏ولد بوده ‏اند.»[۳]

ابن قتیبه نیز ام‏ کلثوم را دختر امام علی(ع) دانسته و می‏گوید: مادر او امّ‏ ولد و کنیز بوده است.[۴]

- برخی دیگر از مورخان معتقدند كه ام كلثوم با عمر ازدواج كرده بود،‌[۵]

 منتهی این ازدواج مانند ازدواج های معمولی بر اساس رضایت اعضای خانواده به وجود نیامد. این ازدواج بر اساس تهدیدهایی بود كه از سوی عمر صورت گرفت. عمر، ابن عباس را مأموریت داد، دختر علی(ع) را خواستگاری نماید و تهدید كرد كه در صورت عدم موافقت، امام علی(ع) را متهم به دزدی وبر ضد او حكم ناحق صادر كند.

متأسفانه در آن مقطع زمانی كه قدرت در اختیار عمر بود و امام علی(ع) در اوج مظلومیت قرار داشت، امام مجبور شد به چنین ازدواجی تن دهد.

- محدث قمی در این خصوص می نویسد: اصحاب معتقدند كه امام(ع) بعد از دفاع بسیار و امتناع شدید و عذر خواستن به صورت های گوناگون ، چون با تهدید عمر مواجه شد كه علیه حضرت به تهمت دزدی شاهد اقامه كند و دستش را قطع خواهد كرد، به ناچار در ازدواج دخترش کار را به ابن عباس واگذار كرد و او وی را به عقد عمر در آورد.[۶]

طریحی نیز می‏گوید: «امّ‏ کلثوم زینب صغری دختر امیرالمؤمنین(ع) است که با برادرش حسین(ع) در کربلا بود. مشهور بین اصحاب آن است که عمر بن خطاب او را به زور به نکاح خود درآورد. همان‏ گونه که سید مرتضی در رساله‏ ای بر آن اصرار دارد و قول صحیح‏تر را ـ به جهت روایات مستفیضه ـ همین می‏داند.»[۷]

قرائن و شواهدی در دست است كه با توجه به آنها هرگز نمیتوان گفت این تزویج – بر فرض واقع شدن- از روی طیب نفس و طوع و رغبت بوده است، زیرا:

۱. شکی نیست که روابط خاندان رسالت با خلیفۀ وقت کاملاً تیره و تار بود و یورش به خانه وحی و هتک حرمت دختر گرامی پیامبر چیزی نیست که بتوان آن را انکار نمود چون مدارک معتبر آن را ثابت میکند.[۸]

۲. عمر فردی خشن و تند خو بود، هنگامی که خلیفه اول او را به خلافت برگزید، گروهی از صحابه به این امر اعتراض کردند و گفتند یک فرد خشن و تندخو را بر ما مسلط کردی؟

طبری مینویسد: خلیفه، نخست از دختر ابوبکر به نام ام کلثوم خواستگاری کرد. ولی دختر ابوبکر به خاطر تندی اخلاق خلیفه دست رد بر این خواستگاری زد.[۹]

بنابراین نمی توان این ازدواج را نشانۀ حسن روابط دانست.

اگر واقعاً ازدواج نشانه همبستگی فکری و حسن روابط باشد، پس باید گفت ازدواج پیامبر با ام حبیبه دختر ابی سفیان نشانۀ همفکری پیامبر با این مرد بود، مردی که جنگهای خونینی را علیه اسلام به راه انداخت، و دست او در جنگ احد و جنگ احزاب کاملاً مشهود است و باز. و پیامبر اکرم با دختر حیّی بن اخطب به نام صفیه ازدواج کرد، آیا این نشانۀ همفکری است؟

این اختلاف ها شک و تردید را در ذهن انسان زنده کرده و اصل تزویج او را زیر سؤال می برد.

پی نوشتها:

[۱]- الذریه الطاهرة، نگارش ابی بشر دولابی(۲۲۴-۳۱۰) ص۱۵۷، ۱۶۲، این اختلافات را ذکر می کند.
[۲]- مسائل سرویه، ص ۹۲.
[۳]- تاریخ موالید الائمه، ص ۱۶؛ نورالابصار، ص ۱۰۳ و نهایة الارب، ج ۲۰، ص ۲۲۳
[۴]- ابن قتیبه، المعارف، ص ۱۸۵.
[۵]. اعیان الشیعه، سید محسن امین، ج ۲، ص ۱۲.
[۶]-  سفینة البحار، شیخ عباس قمی، ج ۶، ص ۳۸۵.
[۷]- اعیان الشیعه، ج ۱۳، ص ۱۲ (به نقل از طریحی).
[۸]-  هجوم به خانۀ وحی و هتک حرمت دخت گرامی پیامبر در معتبرترین اهل سنت آمده است مانند المصنف تألیف ابن ابی شیبه استاد بخاری، متوفای۲۳۵، ج۸، ص۴۹۰، شماره۴۵۴۹، انساب الاشراف، تألیف بلاذری، ج۱، ص۵۸۶، چاپ دارالمعارف، قاهره، الإمامه و السیاسه، تألیف ابن قتیبه(۲۱۳-۲۷۶)، ج۲، ص۱۳۰۱۲ چاپ مکتبه تجاری کبری مصر، تاریخ طبرثی، تألیف طبری(۲۲۴-۳۱۰)، ج۲، ص۴۴۳، اسیتعاب، تألیف ابن عبدالبر، (۳۶۸-۴۶۳) ج۳، ص۹۷۲، و دیگر مدارک.
[۹]- تاریخ طبری ج۵، ص۵۸.