فلسفه پرداخت زکات فطره و دلایل وجوب آن چیست؟

 یکی از واجبات مالی که باید با قصد قربت پرداخت شود، زکات فطره یا همان فطریه است. مسلمانان بعد از یک ماه روزه‌داری در ماه مبارک رمضان در روز عید فطر که اولین روز از ماه قمری شوّال است؛ معمولاً قبل از شرکت در نماز عید فطر؛ مبلغی را به عنوان فطریه پرداخت می‌کنند. این مبالغ؛ جهت کمک به فقرا و مستمندان و دیگر مواردی که در فقه آمده است، هزینه می‌شود.[۱]
الف. حکمت پرداخت زکات فطره
فلسفه عبادات که از طرف شارع مأمور به انجام آن هستیم، به‌طور کامل مشخص نیست، اما با توجه به دلائل عقلی یا وجود برخی از روایات؛ می‌توان برخی از حکمت‌های عبادت را نام برد. درباره زکات فطره نیز روایاتی رسیده است که بیان‌گر حکمت پرداخت آن است:
۱. زکات فطره باعث قبولی و تمامیت روزه می‌شود. در روایتی از امام صادق(ع) این‌گونه آمده است: «همانا دادن زکات فطره از جمله عوامل تمام‌کننده و کمال‌بخش روزه است همان‌گونه که صلوات بر پیامبر(ص) از جمله عوامل تمام کننده نماز می‌باشد؛ چرا که هرکس روزه بگیرد ولی زکات فطره را عمداً ترک کند و ادا نکند، مانند آن است که روزه‌ای نگرفته است. همان‌گونه که هرگاه کسی نماز بگذارد ولی صلوات بر پیامبر(ص) نفرستد مانند آن است که نماز نگذاشته است...».[۲]
خداوند عبادت بدنی؛ مثل روزه را با عبادت مادی (پرداخت فطره) در هم آمیخته است و یکی را تکمیل کننده دیگری نامیده است تا بدین سبب، نتایج روزه‌داری که از جمله آن، درک شرایط مستمندان و فقیران است؛ در مرحله عمل نیز تحقق پیدا کرده و روزه‌داران با درک آن شرایط؛ اقدام به کمک‌های مالی به آنان کنند و ثمره روزه‌داری خویش را در عمل کامل کنند.[۳]
۲.  خودداری از پرداخت زکات فطره، شاید به مرگ زودرس بیانجامد. در روایتی از امام صادق (ع) آمده است:
«از جانب اهل و عیالت زکات فطره را ادا کن و همه را در نظر بگیر و از آنها کسی را فراموش نکن، چرا که اگر فردی از آنها را ترک کنی من بر فوت او خوف دارم». راوی می‌گوید: عرض کردم منظور از فوت چیست؟ آن‌حضرت فرمود: «مرگ».[۴]
برطبق این روایت؛ زکات فطره؛ صدقه‌ای است که روزه‌داران برای حفظ جان خود و خانواده‌شان پرداخت می‌کنند.
۳. در برخی روایات که در تفسیر آیه شریفه «قد افلح من زکیها»[۵] آمده است؛ منظور از «زکیها»، پرداخت زکات فطره است[۶] که می‌تواند یکی از مصادیق تزکیه نفس باشد. بنابراین، پرداخت زکات فطره می‌تواند موجب پاک‌سازی روح از رذایل اخلاقی باشد؛ زیرا پرداخت مقداری از مال به فقرا، انسان را از بُخل دور کرده و حس هم‌نوع دوستی و خدمت به دیگران را در وجودش پرورش دهد.
ب. دلایل وجوب پرداخت زکات فطره
شیخ مفید در این‌باره می‌گوید: «زکات فطره بر هر مسلمانی که آزاد و بالغ باشد و استطاعت پرداخت داشته باشد، واجب است؛ دلیل بر وجوب پرداخت زکات فطره روایات است: [مانند این‌که؛] عبدالرحمن بن حجاج از امام صادق(ع) روایت کرده است که فرمود: فطریه بر هر شخصی که زکات بر او واجب بوده؛ واجب است».[۷] بنابراین، فقهای شیعه با توجه به روایات و اجماعی که بین آنها در این‌باره وجود دارد، قائل به وجوب زکات فطره شده‌اند.[۸]

پی نوشت:
[۱]. ر. ک: «موارد پرداخت زکات فطریه»، سؤال ۶۱۴۹۵؛ «زکات فطره»، سؤال ۶۲۲۶؛ «زمان پرداخت فطریه»، سؤال ۱۷۱۳۳.
[۲]. صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، ج ۲، ص ۱۸۳، قم، دفتر انتشارات اسلامى‏، ۱۴۱۳ق.
[۳]. ر.ک: «آثار تربیتی روزه»، سؤال ۱۴۸۵۹.
[۴]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۴، ص ۱۷۴، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۴۰۷ق.
[۵]. اعلی، ۱۴.
[۶]. قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ج۱، ص ۲۶۶، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، ۱۳۸۵ق.
[۷]. شیخ مفید، محمد بن محمد، المقنعه، ص ۲۴۷، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
[۸]. ر. ک: محقق حلی، شرائع الاسلام، ج ۱، ص ۱۵۸، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق.