طی الارض چیست و چگونه می توان به آن دست پیدا کرد؟

طی الارض از اسرار غیبی است که با تصرف بر زمان و مکان یا اسباب غیر عادی و نامرئی محقق می شود. راه رسیدن به اسرار غیبی، مخالفت با هوای نفس و کشیدن ریاضت است.
مخالفت با هوای نفس که با هدف تهذیب نفس و خودسازی انجام می شود ، تنها راه رستگاری ‌است.
قرآن کریم می فرماید: «‌قد افلح من تزکی؛(۱) هر کس خود را تزکیه کرد، رستگار شد» در آیه دیگر می فرماید: «‌قد أفلح من زکّاها و قد خاب من دسّاها؛(۲) رستگار شد کسی که خود را تزکیه کرد و زیانکار است کسی که فریب نفس خود را خورد».

در خودسازی و جهاد با نفس نخست باید به چند نکته اساسی توجه نمود:

۱ - همان گونه که در تربیت و سلامت بدن، ریاضت و ورزش لازم است، در خود سازی و تهذیب نفس نیز ریاضت و مبارزه و جهاد با نفس ضرورت دارد.
۲ - همان گونه که در پرورش اندام، از نرمش و فعالیت‏های ساده و اندک آغاز می‏شود و به تدریج به ورزش‏های سنگین‏تر وارد می‏شوند، در تربیت روح نیز باید از اندک شروع کرد و به تدریج به مراحل بالاتر رسید.
۳ - همان طور که در ورزش بدنی، تداوم و استمرار لازم است، در ریاضت نفسانی نیز تداوم، شرط رسیدن به مقصد است. قرآن می‏فرماید: «به یقین کسانی که گفتند: پروردگار ما خداوند یگانه است، سپس استقامت کردند، فرشتگان بر آنان نازل می‏شوند که نترسید و غمگین مباشید».(۳)

حضرت علی(ع) می‏فرماید: «قلیلٌ مدوم علیه خیر من کثیر مملول منه؛(۴) عمل اندکی که پیوسته باشد، بهتر است از بسیاری که تو را خسته و وامانده سازد».
در حدیث دیگری امام باقر(ع) می‏فرماید: «أحبّ الأعمال إلی اللَّه عزّ وجل ما داوم علیه العبد وإن قل؛(۵) محبوب‏ترین کار نزد خدا، آن است که انسان بر آن مداومت کند هر چند اندک و ناچیز باشد».

۴ - چنان که در سلامت جسم، فعل و ترک (دارو خوردن و پرهیز نمودن از بعضی غذاها) هر دو با هم مؤثر است، در سلامت و تهذیب روح نیز فعل و ترک هر دو لازم است، مانند ادای واجبات و ترک گناهان و محرمات و تولی و تبری.
۵ - مهم‏ترین چیزی که درجمیع مراحل باید رعایت شود،اخلاص و داشتن نیت خالصانه برای خداوند درهمه امور است۰ قرآن بر این نکته تأکید دارد که در مسیر دین و پرستش بایستی اخلاص داشته باشید: «به آن ها دستوری داده نشده بود جز این که خدا را با کمال اخلاص پرستش کنند».(۶)

‌عالمان علم اخلاق می‌گویند: برای خودسازی ابتدا باید رذائل اخلاقی و اخلاق بد را از خود دور کرد، سپس‌ درخت پاکی نشاند.«دیو چو بیرون رود، فرشته درآید» . با وجود صفاتی مانند حسد و کبر و خودپسندی و خودخواهی و هوس گرایی،‌دست‌رسی به صفات پسندیده و انجام اعمال خیر بسیار مشکل خواهد بود.اخلاق بد در وجود انسان به منزله بیماریی است که مفاسدی به دنبال دارد.
‌مرحوم نراقی می‌گوید: «‌زنهار ای جان برادر! تا حدیث بیماری روح را سهل نگیری.معالجه آن را بازیچه ‌نشماری و مفاسد اخلاق را اندک ندانی... ‌ مسامحه در معالجه آن ها آدمی را به هلاکت دائم و شقاوت ابدی‌می‌رساند . صحت روح و اتصاف آن به محاسن اخلاق باعث زندگانی ابدی و حیات حقیقی می‌شود . بعد از آن ‌که ساحت نفس از اخلاق ناپسند پاک و آراسته گردد، مستعد قبول فیض‌های الهی می‌گردد».(۷)
پیامبر(ص) فرمود: «‌لا تدخل الملائکه بیتاً فیه کلب؛(۸) ‌ملائکه داخل خانه‌ای که در آن سگ باشد ‌نمی‌شوند». در خانه دلی که پر از سگ های درنده است، چگونه فرشته رحمت داخل شود؟ پس ابتدا لازم است سگ های هار را از درون خانه دل بیرون کرد، آن گاه به انتظار فرشته رحمت نشست.

‌- نکته دیگری که در خودسازی لازم است، محاسبه اعمال و کردار خود است. هر کسی که در این راه قدم ‌برمی‌دارد، باید در اعمال و رفتار خود دقت کند و مراقب آن ها باشد . اگر دچار گناهی شد، توبه کند. در روایت ‌آمده است: «‌حاسبوا أعمالکم قبل أن تحاسبوا؛(۹) به اعمال تان رسیدگی کنید، قبل از این که در روز قیامت به آن ‌رسیدگی شود».

۶ - عادت دادن نفس بر عادات خوب و پسندیده، اگر چه مشکل باشد، ولی ‌چاره‌ای از آن نیست. عادات خوب مانند: خواندن نماز در اول وقت و با جماعت، خواندن مناجات و راز و نیاز با ‌خدا، قرائت قرآن، خواندن نماز شب، کمک و دلسوزی نسبت به مستضعفان و بینوایان، احترام به بزرگان، امر به ‌معروف و نهی از منکر با حفظ آداب و شرایط و مقدمات آن.
‌تصمیم و اراده بر ترک عادات زشت و گناه، نشانه بزرگی و ‌شجاعت نفس است. کسی که بتواند تصمیم بر ترک گناه بگیرد، می‌توان او را مجاهد در راه خدا دانست. تهذیب‌ اخلاق جهادی است که مشکل‌تر از جنگیدن با کفّار است. پیغمبر فرمود: «‌أشجع الناس من غلب هواه؛(۱۰) شجاع‌ترین و‌ قدرتمندترین مردم کسی است که بر هواهای نفسانی‌اش غالب آید».‌با توجه به این مقدمات می گوییم که تهذیب نفس در دو مرحله انجام می‏گیرد: ۱) تخلیه، ۲) تحلیه.
مراد از تخلیه، بیرون کردن صفات رذیله و ناپسند از دل است .
مراد از تخلیه، پرورش فضایل و تحصیل صفات پسندیده است.

آن چه علمای اخلاق در این امر مؤثر می‏دانند چهار چیز است :۱. مشارطه، ۲- مراقبه، ۳- محاسبه،۴- معاقبه.
گام اول: مشارطه است؛ یعنی هر روز با خود شرط کند که گناه مرتکب نشود.

گام دوم: مراقبه است، یکی از عوامل مهم خودسازی و تهذیب نفس، مراقبت و توجه به نفس است. کسی که اعمال و رفتار خود را در محضر خدا ببیند ،همواره مراقب و مواظب نفس خود خواهد بود. قرآن مجید بر این نکته تأکید می‏کند. این مراقبت از تدبر در قرآن و اعتقاد به حساب در قیامت به دست می‏آید. خداوند می‏فرماید:
«ما یلفظ من قول إلاّ لدیه رقیب عتید؛(۱۱) هیچ سخنی را بر زبان نیاورد جز این که برای ثبت آن فرشته‏ای حاضر و مراقب است».

گام سوم: محاسبه نفس است، چه بسا انسان به دلیل غفلت به وظیفه‏اش عمل نمی‏کند .در این جا لازم است در پایان هر روز به حساب خویش برسد تا کاستی‏ها را جبران نماید. پیامبر اکرم(ص) به ابوذر فرمود: «ای اباذر! پیش از این که در قیامت به حساب تو برسند ،در همین دنیا به حساب نفس خود برس، چون حساب امروز از حساب فردای قیامت آسان‏تر است».(۱۲)
مراقبت و حسابرسی برای تزکیه نفس ضروری و اجتناب ‏ناپذیر است.

گام چهارم: معاقبة نفس است؛ یعنی در صورتی که با محاسبه دریافت که بر خلاف عهد و پیمان خود عمل کرده است ،نفس خویش را مؤاخذه نماید و در صورت لزوم آن را تنبیه سازد. البته این راه موانعی دارد که مهم‏ترین آن محبّت به دنیا و پیروی از هوای نفس و آرزوهای دراز و غفلت از خدا به شمار می‏رود. با تفکر در آفرینش و یاد خدا و توجه به آخرت و دعا و تضرع می‏توان از وساوس شیطانی رهایی یافت و موانع را از پیش رو برداشت.

ترک برخی مباحات و حلال ها برای «تأدیب و تربیت نفس »هنگامی تجویز می‌شود که اولاً: شخص نفس خویش را بر انجام همه واجبات و ترک همه گناهان قلبی و بدنی بزرگ و کوچک به کار گرفته و به آن ها عادت داده باشد.
دوم: انجام این عمل سبب سختگیری بر دیگران و تضییع حقوق آنان به ویژه خانواده نشود.

پی‌نوشت‏ها:
۱ . اعلی(۸۷)،آیه ۱۴.
۲. الشمس (۹۱) آیه ۹.
۳ . فصلت (۴۱) آیه ۳۰.
۴ . وسایل الشیعه ،ج۱،ص۱۱۸؛ صبحی الصالح، نهج البلاغه، حکمت ۴۴۴.
۵ . کافی ،ج ۲،ص۸۲ ؛وسایل الشیعه ،ج۱ ،ص۹۴.
۶ . بیّنه (۹۸)،آیه ۵ .
۷. معراج الساده، ص ۱۳.
۸ . الفقیه ،ج۱،ص۲۴۶و بحارالانوار، ج ۶۲، ص ۵۴.
۹. بحارالانوار، ج ۷، ص ۱۲۶.
۱۰. الفقیه ،ج۴،ص۳۹۴.
۱۱. ق(۵۰)آیه۱۸.
۱۲. وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص۳۷۹.