فلسفه این همه پیچیدگی در نظام آفرینش چیست؟

پاسخ به این سوال با توجه به چند نکته روشن خواهد شد:

اول- راه به دست آوردن برتری و نیکویی اشیا را باید تقعل نمود یکی از راه های مقایسه است، آن هم در موجودات حسی و جزیی. از این رو به دلیل آن که نظام خلقت پدیده کلی است و از سوی دیگر احاطه به همه ساحات آن برای غیر انسان کامل امکان پذیر نیست، نمی توان نیکو بودن آن را از طریق ساده به دست آورد.

دوم_ بر اساس آموزه های وحیانی و عرفانی نظام آفرینش در واقع تجلی جمال و جلال الهی است. از این رو به طور یقین زیباترین است .در این باره به عنوان نمونه کلام نورانی امیر مومنان بسیار شنیدنی و جالب است که از خلقت به تجلی خدا یاد نموده و فرمود:«الحمدالله المتجلی لخلقه بخلقه؛(۱) سپاس خدای را که با آفرینش هستی بر آفریدگان تجلی کرده است». این سخن برای اثبات این مسئله که عالم وجود در حقیقت ظهور و جلوه‌گری جلال و جمال و اسماء و صفات متعالی خداوند است ،بسیار مهم و در خور توجه است.از این رو حافظ نکته آموز ، عالم را جلوه و سایه جمال معشوق خوانده :
سایه معشوق اگر افتاد بر عاشق چه شد * ما به او محتاج بودیم ، او به ما مشتاق بود

سوم_ عالم و جهان خلقت بر اساس علم خدا نسبت به نظام هستی خلق شده ،از این رو کامل‌ترین و زیباترین فرض ممکن است. بالاتر و برتر از این نظام اساسا امکان خلق نداشته و ندارد، چنان که در جای خود به تفصیل بحث شده نظام موجود «نظام احسن» و اکمل و برتر و جلوه عینی علم خداوند است.(۲)

چهارم_ حسن و زیبایي در سراسر نظام عالم موج می زند .اگر انسان به دقت در عالم هستی نگاه کند ،به خوبی می یابد که نیکوتر از این قابل تصور نخواهد بود به خصوص آن که جهان بر اساس حکمت الهی خلق شده ،‌ حکیم به کسی گفته می‌شود که امور خلقت و جهان را با حکمت و محکم و استوار می‌سازد.(۳) خداوند متعال همه عقلا را برای همیشه تاریخ دعوت نموده که در آیات آفرینش دقت کنند. آیا ناهماهنگی و سستی و نازیبایی و مانند آن در آن می‌یابند؟ به صراحت فرمود:
«ما تَرَى فِی خَلْقِ الرَّحْمَنِ مِن تَفَاوُتٍ فَارْجِعِ الْبَصَرَ هَلْ تَرَى مِن فُطُورٍ؛(۴) در آفرینش آن خداى بخشایشگر هیچ گونه اختلاف و تفاوتى نمى‏بینى. باز بنگر آیا خلل و نقصانى مى‏بینى؟»
این آیه به صراحت انسان‌ها را فرا خوانده تا با دقت عقلی در نظام آفرینش نگاه کنند تا بتوانند حکمت الهی را در سراسر نظام عالم درک نمایند.

بنابراین یکی از دلایل عقلی بر حکمت خداوند و اینکه حق تعالى حکیم است، نظام خلقت است که عقل از رهگذر مطالعه آن به آسانی می‌تواند حکمت الهی را بشناسد و به این حقیقت اذعان نماید که نیکوتر از این قابل فرض نیست.

پی‌نوشت‌ها:
۱. نهج البلاغه، خطبه ۱۰۸ ،ص۲۰۰ ،نشر موسسه امیر المومنین، قم، ۱۳۸۰ ش
۲. محمد تقی مصباح، آموزش فلسفه، ج ۲، ص ۳۹۲ ،نشر سازمان تبلیغات اسلامی، ۱۳۶۴ ش
۳. بها الدین خرمشاهی ،دانشنامه قرآن، ج ۱، ص ۹۵۵،نشر دوستان ،تهران، ۱۳۸۷ ش
۴. ملک (۶۷ ) آیه ۳و۲.