آیا در دوران غیبت امکان ملاقات با امام زمان (عج) وجود دارد؟

در عصر غیبت كبرى كسانى بسیار با امام(ع) دیدار كرده‏اند كه برخى از آنان از علماى بزرگ شیعه و معتمد بوده‏اند. علّامه مجلسى نام و حكایت برخى از آنان را آورده است.[۱] و محدّث نورى در كتاب النجم الثاقب صد حكایت از این كسان نقل كرده است. بسیارى از علماى گذشته و معاصر شیعه در این باره كتاب‏هایى مستقل نوشته‏اند.

گروهى از علماى بزرگ شیعه همانند سید مرتضى، شیخ طوسى و سید بن طاووس بر این باورند كه مى ‏توان در غیبت كبرى به دیدار امام زمان(ع) نایل گشت و این را یكى از فواید وجود امام زمان(ع) در زمان غیبت دانسته ‏اند. برخى مسئله‏اى طرح كرده ‏اند كه وقتى امام معصوم(ع) غایب است، بود و نبود ایشان چه بهره ‏اى براى شیعیان دارد. سیّد مرتضى در پاسخ بر آن است كه یكى از بهره‏ ها، امكان ملاقات با آن امام همام(ع) است. بنابر نظر او، دلیلى بر ردّ امكان ملاقات در دست نیست. شیخ طوسى معتقد است كه دلیلى در میان نیست كه امام (ع) بر همه دوستداران خویش پنهان است و جایز است كه ایشان بر بیش‏تر آنان ظاهر گردد. اگر امام(ع) بر كسى ظاهر نمى ‏گردد، به دلیل كوتاهى ‏هاى خود او است.[۲]

در توقیع امام زمان(ع) خطاب به آخرین نایب خاص، على بن محمد سمرى، آمده است كه امام(ع) او را از پایان عمرش باخبر مى ‏سازد و از آغاز غیبت كبرى آگاه مى ‏كند و بدو فرمان مى ‏دهد كه كسى را پس از خود به نیابت برنگزیند و در پایان مى‏ فرماید: هر كس پیش از خروج سفیانى و صیحه آسمانى(علائم ظهور) مدّعى دیدار با من شود، كذّاب است. بسیارى از علماى شیعه این توقیع را در كتب روایى خویش آورده ‏اند.[۳] برخى با استناد به این توقیع و نیز شواهد دیگر، بر آن رفته ‏اند كه دیدار با امام(ع) در عصر غیبت، ممكن نیست و اگر براى كسى پیش آید، از آن پرده بر نمى ‏دارد و سخن نمى ‏گوید. در برابر، برخى دیگر در سند این توقیع خدشه وارد كرده و آن را ضعیف و مرسل دانسته ‏اند.[۴] امّا حقیقت این است كه توقیع یاد شده را نمى ‏توان مرسل دانست؛ اما با بررسى شرح حال راویان توقیع روشن مى ‏شود كه توقیع، مرسل یا ضعیف و غیر قابل اعتماد نیست.[۵]

برخى دیگر از محقّقین تفسیرهایى از توقیع به دست داده ‏اند كه از این گذر، ناسازگارى آن با ملاقات امام(ع) در عصر غیبت از میان رفته است؛ مثلا گفته ‏اند: هر كس ادّعاى دیدار امام را به عنوان نایب خاص سر دهد، دروغگو است. در حقیقت، كلام امام(ع) در توقیع مبارك تأكیدى بر پایان دوره غیبت صغرى و نیابت خاصّ است و تصریح امام(ع) در آغاز توقیع بدین موضوع، گواه بر درستى این تفسیر است.[۶]

همچنین دیدار امام در ادعیه و زیارات درخواست شده است مثلا در دعاى عهد از امام صادق(ع) آمده است: «اللَّهُمَّ ارِنِى الطَّلْعَةَ الرَّشِیدَة والْغُرّةَ الحَمیدَةَ واكْحُلْ ناظِرى‏ بَنْظَرةٍ مِنّى‏ الَیْهِ.»[۷] مقصود این دعاها تنها درخواست دیدار آن حضرت در عصر ظهور نیست و ایام غیبت آن حضرت را نیز در بر مى‏گیرد. حتّى یكى از وظایف منتظران راستین شوق و دعا براى دیدار امام(ع) است.[۸]

* برگرفته از کتاب فرهنگ شیعه، پژوهشگده تحقیقات اسلامی، ص ۴۲۶ به بعد.

[۱]. بحارالانوار، ۵۲/ ۷۷- ۱.
[۲]. الغیبة، شیخ طوسى/ ۶۸؛ چشم به راه مهدى، ۷۳ و ۷۴.
[۳]. كمال الدّین، ۲- ۱/ ۵۱۶؛ الغیبة، شیخ طوسى/ ۲۴۳؛ كشف الغّمة، ۳/ ۳۲۰.
[۴]. بحارالانوار، ۵۳/ ۳۱۸.
[۵]. مكیال المكارم، ۲/ ۳۵۸؛ چشم به راه مهدى، ۵۸- ۵۱.
[۶]. مكیال المكارم، ۲/ ۳۶۰ و ۳۶۱؛ بحارالانوار، ۵۲/ ۱۵۱.
[۷]. مفاتیح الجنان، ۸۴۲.
[۸]. مكیال المكارم، ۲/ ۳۷۴.