آیا خواستگاری حضرت علی (ع) از دختر ابوجهل صحت دارد ؟

فاطمه زهرا علیهاالسلام، دختر پیامبر صلی الله علیه و آله از شناخته شده ترین بانوان صدر اسلام نزد مسلمانان و غیر مسلمانان است و برتری ایشان نسبت به سایر زنان امر پوشیده‌ ای نیست. با این حال در لابلای کتابها، احادیثی درباره آن بانو نقل شده که اشکالات ظریف اما مهمی دارد و برای روشن شدن حقیقت لازم به بیان است. در اینجا به تحلیل یک نمونه از این احادیث می‌نشینیم.

حسادت زنانه بر اثر خواستگاری شوهر از دختر ابوجهل!

این حدیث در کتاب های مشهوری نقل شده است(۱) و ترجمه آن چنین است که حضرت علی علیه السلام از دختر ابوجهل خواستگاری کرد، اما پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله فرمود:
"فاطمه جزئی از وجود من است و می ترسم در دینش دچار فتنه و خرابی شود و من این گونه نیستم که حلالی را حرام کنم یا حرامی را حلال کنم اما قسم به خدا که محال است دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا هر دو همزمان همسر یک مرد باشند."
این حدیث که در کتاب ها از آن به عنوان یکی از فضیلت های فاطمه زهراء علیهاالسلام نام برده می ‌شود از جهات مختلف قابل تحلیل و تأمل است:

اول – به خواستگاری امام علی علیه السلام از دختر ابوجهل در زمان حیات فاطمه زهرا علیهاالسلام اشاره می ‌کند.

دوم - به واکنش سریع پیامبر صلی الله علیه و آله و اعلام مخالفت صریح با این ازدواج اشاره می‌ کند.

سوم – طبق این گفته، پیامبر صلی الله علیه و آله اقرار می ‌کند که فاطمه زهرا علیهاالسلام دارای صفت "حسادت زنانه" است یعنی اگر شوهرش به رغم حفظ عدالت بخواهد همسر دیگری نیز اختیار کند، با اینکه این کار حلال است، صفت غیرت(حسادت) زنانه باعث می ‌شود که چنان برآشفته شود که در دینش دچار آشوب گردد.

چهارم – این اقدام امام علی علیه السلام باعث شد که پیامبر صلی الله علیه و آله یک حکم شرعی را که تا آن لحظه مردم از آن بی ‌خبر بودند، در آن فرصت بیان کند که "دختر رسول خدا و دختر دشمن خدا همزمان نمی ‌شود که همسر یک مرد باشند."

نقد و تحلیل

با دقت در نتایج و پیامدهایی که قبول کردن حدیث بالا به دنبال دارد، جادارد یک بار دیگر با توجه به اصول یقینی دین به این قضیه نگاه کنیم:

یک – احترام به حلالهای الهی مانند حرامهای الهی لازم است و نشانه تسلیم بودن در برابر خداست، حال چگونه ممکن است حضرت فاطمه زهراء علیهاالسلام که به اعتقاد همه مسلمانان، یکی از کسانی است که آیه تطهیر در شأن او نازل شده است، دچار همان احساسات ناشایسته ‌ای باشد که بسیار از زنان عادی نیز به آن گرفتارند؟ مگر نمی‌ داند که غیرت (حسادت) زنانه به شدت در دین نکوهش شده است و زنان را به کنترل این احساسات خود نسبت به همسران دیگرِ شوهرشان امر شده‌ اند؟

دو - آیا فاطمه زهراء علیهاالسلام از اینکه علی مرتضی علیه السلام حق شرعی و قانون الهی عدالت را درباره همسران خود رعایت نکند ناراضی بود؟ چه کسی چنین احتمالی را در حق امام علی علیه السلام که عادلترین عادلان است، روا می‌دارد؟

سه – علی مرتضی علیه السلام چرا با وجود همسری مثل فاطمه زهراء علیهاالسلام به دنبال همسر دیگری می ‌گشت؟ آیا نقصی در کوثر احساس می‌ کرد که برای تکمیلش نیازمند به همسر دیگری باشد؟

چهار – چگونه باور کنیم که علی مرتضی علیه السلام که بیش از هر کس دیگر از روحیات همسر خود مطلع است، او را اذیت کرده است؟ آیا هیچیک از ما حتی در امور کوچکتر حاضر به اذیت کردن فاطمه زهرا علیهاالسلام هستیم پس چگونه می‌ توانیم باور کنیم که مولای ما و آنکه امام متقین است و آنکه برادر پیغمبر صلی الله علیه و آله است چنین کاری را روا می‌ دانسته است؟

پنج – قبول کردن این داستان برای مقام پیامبر صلی الله علیه و آله هم کوچک کننده است چه اینکه نشان می‌ دهد که در بیان حقایق دینی میان دختر خود و دیگران تفاوت می‌ گذارد و کاری که برای دیگر زنان ناشایست است را برای دختر خود روا می ‌دارد و به جای نکوهش کردن، با او همراهی می ‌کند.

شش – حکمتی که در این داستان بیان شده، آن است که شرعاً امکان ندارد دختر رسول خدا همزمان با دختر دشمن خدا همسر یک مرد باشند. این در حالی است که آیات قرآن چنین محدودیتی را بیان نکرده‌ اند و طبق قرآن یک مرد مسلمان به شرط رعایت عدالت می ‌تواند با دو، سه یا نهایتا چهار زن مسلمان ازدواج کند، چه دختر پیامبر صلی الله علیه و آله باشند و چه نباشند. چگونه ممکن است پیامبر صلی الله علیه و آله یک حکم اختصاصی برای فاطمه زهراء علیهاالسلام آورده باشد که هم با قرآن ناسازگار است و هم اینکه خود فاطمه و علی علیهما السلام تا آن لحظه از آن بی‌ خبر بوده‌ اند؟

هفت – فارغ از همه موارد بالا، این حدیث طبق ادعا، به قانونی اشاره می‌ کند که مختص حضرت زهراء علیهاالسلام نیست بلکه با سایر دختران همه انبیاء، مشترک است که آن هم نه یک فضیلت اخلاقی، بل یک قانون است که از ضعف روحیه آنان نسبت به کنترل احساسات زنانه حکایت می‌کند؛ پس این داستان در حقیقت نسبت دادن یک صفت مذموم به آنهاست نه اینکه بیانگر فضیلتی برای آنها باشد.

وجود این داستان چه فایده‌هایی دارد؟

ممکن است سوال شود که چه ضرورتی احساس می ‌شد که چنین فضیلتی برای صدیقه طاهره علیهاالسلام به ذهن برسد و در کتابها نوشته شود؟ در اینجا به سه فایده که می‌ تواند زمینه ساز پیدایش این داستان باشد می‌پردازیم:

الف: سست شدن اعتبار غضب فاطمه علیهاالسلام

هر کس این حدیث را به پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت دهد دچار آشفتگی فکری می ‌شود؛ چرا که به نقل شیعه و سنی پیامبر صلی الله علیه و آله فرموده است که غضب و رضایت فاطمه زهرا علیهاالسلام همان غضب و رضایت پیامبر صلی الله علیه و آله و خداست و از طرف دیگر می ‌بینیم که این حدیث ارزش اذیت شدن و غضب او را در حد یک احساس زنانه نکوهش شده، پایین آورده است.

بنابراین خواننده این حدیث چاره‌ ای ندارد که در حدیث هایی که در شأن فاطمه زهرا علیهاالسلام از زبان پیامبر صلی الله علیه و آله صادر شده تجدید نظر کند و آن را – نعوذ بالله - در حد یک تعارف معمولی یا عاطفه پدر و فرزندی تفسیر کند.

پذیرفتن داستان فوق نقش مهمی در پاکسازی چهره کسانی دارد که فاطمه علیهاالسلام بعد از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله خطاب به آنها فرموده است که "شما مرا اذیت کردید".(۲) وجود داستان بالا مجبورمان می‌ کند هرچه درباره اذیت کنندگان فاطمه زهرا علیهاالسلام بگوییم، درباره علی مرتضی علیه السلام هم بگوییم و عملاً اذیت کنندگان آن بانو تبرئه گردند.

ب: کمک به غلو درباره یکی از همسران پیامبرخدا

داستان بالا که در قالب حدیث آورده شده است، کمک مهمی برای پاکسازی یکی از بانوان صدر اسلام ایفا می ‌کند که به لحاظ طرز فکر و تاریخ زندگانی‌ اش در کتابهای تاریخی مشهور شده است. حفظ حرمت این بانو که همسر پیامبر صلی الله علیه و آله می باشد بر ما لازم است؛ اما این امر دلیل نمی ‌شود که در حق او به غلو بیفتیم؛ چه اینکه ایشان به اعتراف خود دارای صفت ناپسند حسادت زنانه بوده ‌اند.(۳) قبول کردن داستان فوق کمک می‌ کند که غلوکنندگان بتوانند راهی برای توجیه این روحیه ناپسند بیابند زیرا هرچه درباره وجود آن روحیه ناپسند در ایشان اشاره کنیم، عیناً مجبور هستیم همان را در حق فاطمه زهراء علیهاالسلام نیز بگوییم.
قبول کردن این داستان برای مقام پیامبر صلی الله علیه و آله هم کوچک کننده است چه اینکه نشان می‌ دهد که در بیان حقایق دینی میان دختر خود و دیگران تفاوت می‌ گذارد و کاری که برای دیگر زنان ناشایست است را برای دختر خود روا می ‌دارد و به جای نکوهش کردن، با او همراهی می ‌کند.

ج: تنزیل اعتبار دو معصوم از حدّ عصمت به حدّ پایینتر از عادی

هر کس داستان بالا و مشابه ‌های آن را که متأسفانه در کتب حدیث وجود دارد باور کند، در دین دچار سرگردانی می ‌شود؛ زیرا از یک سو با آن مقامات و فضایل و آیاتی که در شأن حضرت علی و حضرت زهرا علیهما السلام وارد شده است روبروست (عصمت، اهل ذکر بودن، عالم بودن، نشانگر راه حق بودن و...) و از سوی دیگر طبق امثال این داستانها، این بزرگواران عملاً هیچگونه شرافتی نسبت به سایر مسلمانان نداشتند. مثلاً امام علی علیه السلام -نعوذ بالله- در کنترل امیال خویش ناتوان بوده و فاطمه زهرا علیهاالسلام نیز -نعوذ بالله- در کنترل احساسات خود. حال این دو چگونه می‌ توانند اسوه و الگوی مسلمانان باشند؟!

شکی نیست که درباره این حدیث و احادیث مشابه، قبل از هر چیز باید معیار خود را آیات قرآنی و فضایل یقینی آن بزرگواران قرار دهیم تا دچار سرگردانی و حیرت نگردیم.

پی نوشت:
۱- این کتاب ها که جزو کتب مشهور حدیثی نزد اهل سنت هستند عبارتند از مسند احمد حنبل، صحیح مسلم، صحیح بخاری، سنن ابوداوود و سنن ابن ماجه (إتحاف السائل، القلقشندی، ص۶۵) : عن المسوّر بن مخرمة قال: إنّ علیا خطب بنت أبی جهل، فقال المصطفى صلّى اللّه علیه و آله: «إنّ فاطمة بضعة منّی، و أنا أتخوّف أن تفتن فی دینها، و إنّی لست أحرّم حلالاً و لا أحلّ حراماً، لكن و اللّه لا تجتمع بنت رسول اللّه و بنت عدوّ اللّه عند رجل واحد أبدا»
۲- این افراد از اصحاب معروف پیامبر صلی الله علیه و آله می ‌باشند اما به احترام برادران و خواهران اهل سنت از آنها نامی برده نمی‌ شود.
۳- نام این بانو که از همسران شناخته شده پیامبر صلی الله علیه و آله و اصحاب مورد احترام نزد اهل سنت است به احترام برادران و خواهران اهل سنت برده نمی‌ شود.