خدا فرموده بیش از توانمان بر ما تکلیفی ندارد، از کجا بفهمیم که وسع ما کجاست؟

«وَ لا نُكَلِّفُ نَفْساً إِلاَّ وُسْعَها وَ لَدَیْنا كِتابٌ یَنْطِقُ بِالْحَقِّ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ؛[مومنون/۶۲] و ما هیچ كس را جز به اندازه تواناییش تكلیف نمى ‏كنیم و نزد ما كتابى است كه (تمام اعمال بندگان را ثبت كرده و) بحق سخن مى‏ گوید و به آنان هیچ ستمى نمى ‏شود.»
این آیه در صدد بیان عدل الهی است که از هر کس به اندازه توان او انتظار دارد، و بیش از توان به کسی تکلیف نخواهد کرد. مثلا خدای متعال هرگز بر کسی که توان ایستادن ندارد، تکلیف نمی کند که ایستاده نماز بخواند! بلکه نماز نشسته یا خوابیده را نیز از او می پذیرد! یا اگر کسی آب در اختیار نداشته باشد، مامور نمی شود که حتما وضوء بگیرد، بلکه تیمم نیز برای او کافی است.
بنابراین وسع می تواند محدوده تکالیف را بیان کند. و از سویی نیز وسعت و توانایی انسان روشن است. و در احکام و فتاوای مراجع تقلید به خوبی و به طور مصداقی بیان می شود.

البته ممکن است نفس انسان و شیطان او را فریب دهند و در جایی به او القاء کنند که این حکم از تکلیف تو خارج است و بر تو لازم نیست. اما باید توجه کرد که تنها زمانی تکلیف از دوش ما ساقط می شود که واقعا نتوانیم آن را انجام دهیم و سخت بودن با نشدنی بودن کاملا متفاوت است و خدای متعال وجود سختی را نفی نکرده و اصل معنای تکلیف نیز به سختی دلالت دارد.
«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَ الضَّرَّاءُ وَ زُلْزِلُوا؛[بقره/۲۱۴] مى ‏پندارید كه به بهشت خواهید رفت؟ و هنوز آنچه بر سر پیشینیان شما آمده، بر سر شما نیامده؟ به ایشان سختى و رنج رسید و متزلزل شدند.»
«هُنالِكَ ابْتُلِیَ الْمُؤْمِنُونَ وَ زُلْزِلُوا زِلْزالاً شَدیداً؛[احزاب/۱۱] آنجا بود كه مؤمنان آزمایش شدند و تكان سختى خوردند!»
«وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَیْ‏ءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرینَ؛[بقره/۱۵۵] قطعاً همه شما را با چیزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در مالها و جانها و میوه‏ ها، آزمایش مى‏ كنیم و بشارت ده به استقامت‏ كنندگان!»

راه حل خنثی کردن توطئه های نفس اماره و شیطان، مقایسه کردن است! کسی که تصور می کند، دیگر حتی یک گام نیز نمی تواند بردارد، می فهمد که اگر گرگ دنبالش کند، حتی چند کیلومتر دیگر نیز توان دویدن دارد! کسی که تصور می کند حتی هزار تومان نمی تواند به برادر دینی فقیر خود کمک کند، می بیند که برای طفل بیمار خود می تواند حتی صد میلیون تومان نیز تهیه کند! کسی که تصور می کند فرصتی برای تلاوت قرآن و دعا ندارد، می بیند که چقدر برای تماشای فیلم و ... فرصت دارد.

بنابراین با این نوع مقایسه ها می توانیم توان واقعی خود را بیابیم و بدانیم که خدای متعال به ما نیز ارفاق فراوانی نیز کرده است. چون خیلی از اموری که واقعا در توان ما هست، اما مشقت زیادی دارد، به ما تکلیف نشده است. وسع با طاقت متفاوت است و اصر نیز بر گذشتگان تکلیف شده است:
«رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَیْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذینَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا؛[بقره/۲۸۶] پروردگارا! تكلیف سنگینى بر ما قرار مده، آن چنان كه (به خاطر گناه و طغیان،) بر كسانى كه پیش از ما بودند، قرار دادى! پروردگارا! آنچه طاقت تحمل آن را نداریم، بر ما مقرّر مدار! و آثار گناه را از ما بشوى!»