طبق فرموده قرآن چرا انسان همیشه در زیان است؟

سوال شما مربوط به آیه دوم سوره والعصر می باشد.«إِنَّ الْإِنسَانَ لَفِى خُسْرٍ[عصر/۲] همانا انسان در خسارت است.»

واژه خسر دراین آیه به معنای خسران می باشد. "خسر" (بر وزن عسر) و" خسران" چنان كه" راغب" در" مفردات" مى‏ گوید: به معنى كم شدن سرمایه است، گاه به انسان نسبت داده مى‏ شود و مى‏ گویند فلان كس زیان كرد، و گاه به خود عمل نسبت داده مى‏ شود و مى‏ گویند: تجارتش زیان كرد، این واژه غالبا در سرمایه‏ هاى برونى مانند مال و مقام به كار مى‏ رود، و گاه در سرمایه‏ هاى درونى مانند صحت و سلامت و عقل و ایمان و ثواب و این همان است كه خداوند متعال به عنوان" خسران مبین" (زیان آشكار) از آن یاد فرموده آنجا كه مى ‏گوید: «إِنَّ الْخَاسِرِينَ الَّذِينَ خَسِرُواْ أَنفُسَهُمْ وَ أَهْلِيهِمْ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَلَا ذَلِكَ هُوَ الْخُسْرَانُ الْمُبِينُ‏[زمر/۱۵]‏ همانا زيانكاران (واقعى) كسانى هستند كه سرمايه ‏ى وجودى خويش و بستگانشان را در قيامت از كف داده باشند، آگاه باش، اين همان زيان آشكار است»

مطابق این آیه انسان، همانند كسى است كه سرمایه عظیمى در اختیار داشته باشد، و بى آنكه بخواهد هر روز بخشى از آن سرمایه‏ ها را از او بگیرند، این طبیعت زندگى دنیا است، طبیعت زیان كردن مداوم! یك قلب استعداد معینى براى ضربان دارد، وقتى آن استعداد و توان پایان گرفت قلب خود به خود مى ‏ایستد، بى آنكه عیب و علت و بیمارى در كار باشد، و این در صورتى است كه بر اثر بیمارى قبلا از كار نیفتد همچنین سایر دستگاههاى وجودى انسان و سرمایه ‏هاى استعدادهاى مختلف او. در واقع در این آیه خدواند متعال، اشاره به چیزى مى ‏كند كه این سوگند مهم براى آن یاد شده است مى‏ فرماید:" به طور مسلم همه انسانها در زیانند" (إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ).

سرمایه ‏هاى وجودى خود را چه بخواهند یا نخواهند از دست مى ‏دهند، ساعات و ایام و ماهها و سالهاى عمر به سرعت مى ‏گذرد، نیروهاى معنوى و مادى تحلیل مى ‏رود، و توان و قدرت كاسته مى‏ شود.

برخی از مفسرین در تفسیر این آیه سخنى نقل مى‏ كند كه حاصلش چنین است:
« یكى از بزرگان پیشین مى‏ گوید: معنى این سوره را من از مرد یخ‏ فروشى آموختم، فریاد مى ‏زد و مى‏ گفت: ارحموا من یذوب رأس ماله ارحموا من یذوب رأس ماله:" رحم كنید به كسى كه سرمایه ‏اش ذوب مى‏ شود، رحم كنید به كسى كه سرمایه ‏اش ذوب مى‏ شود! پیش خود گفتم این است معنى إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ؛ عصر و زمان بر او مى‏ گذرد و عمرش پایان مى‏ گیرد، و ثوابى كسب نمى‏ كند و در این حال زیانكار است»

به هر حال از نظر جهان‏بینى اسلام دنیا یك بازار تجارت است همانگونه كه در حدیثى از امام هادى(ع) على بن محمد النقى مى ‏خوانیم:
«الدنیا سوق ربح فیها قوم و خسر آخرون‏؛[۱] دنیا بازارى است كه جمعى در آن سود مى ‏برند و جمع دیگرى زیان»
آیه مورد بحث مى‏ گوید همه در این بازار بزرگ زیان مى‏ كنند مگر یك گروهى كه برنامه آنها در آیه بعد بیان شده است.

برای مطالعه بیشتر به تفسیر نمونه ذیل آیه ۲ سوره والعصر مراجعه نمائید.


[۱]. تحف العقول، ترجمه احمد جنتي، ص۱۰۶۴.