آیا هر سختی و مصیبتی در دنیا عقوبت گناهی است؟

در هر مصیبت و سختی احتمالات گوناگونی وجود دارد كه بطور مشخص نمی توان آن را تاوان گناه نامید . بلکه باید احتمالات مختلف را دید.

۱- بعضی از سختی ها و مصائب برای متنبه کردن و بیدار کردن انسان هاست.
فَأَخَذْناهُمْ بِالْبَأْساءِ وَ الضَّرَّاءِ لَعَلَّهُمْ یَتَضَرَّعُونَ؛[۱] به منظور اینكه شاید روى تضرع به درگاه ما آورند آنان را به سختى‌‏ها و گرفتارى‏‌هاى گوناگون گرفتیم.

۲- بعضی سختی ها و مصیبت ها برای آزمودن انسان هاست.
أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تَدْخُلُوا الْجَنَّةَ وَ لَمَّا یَأْتِكُمْ مَثَلُ الَّذینَ خَلَوْا مِنْ قَبْلِكُمْ مَسَّتْهُمُ الْبَأْساءُ وَ الضَّرَّاءُ وَ زُلْزِلُوا حَتَّى یَقُولَ الرَّسُولُ وَ الَّذینَ آمَنُوا مَعَهُ مَتى‏ نَصْرُ اللَّهِ؛[۲] مى‌‏پندارید كه به بهشت خواهید رفت؟ و هنوز آنچه بر سر پیشینیان شما آمده، بر سر شما نیامده؟ به ایشان سختى و رنج رسید و متزلزل شدند، تا آنجا كه پیامبر و مؤمنانى كه با او بودند، گفتند: پس یارى خدا كى خواهد رسید.

۳- بعضی از مصیبت ها برای اولیاء خداست و سبب ارتقاء مقام و منزلت آنهاست.
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ وَ عِنْدَهُ سَدِیرٌ إِنَّ اللَّهَ إِذَا أَحَبَّ عَبْداً غَتَّهُ بِالْبَلَاءِ غَتّاً؛[۳] امام صادق (ع) می فرمایند: خدا زمانی که بنده ای را دوست بدارد، او را در دریای شداید غوطه ور می سازد.
 أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ إِنَّ فِی الْجَنَّةِ لَمَنْزِلَةً لَا یَبْلُغُهَا الْعَبْدُ إِلَّا بِبَلَاءٍ فِی جَسَدِه؛[۴] در بهشت مقامى هست كه هیچ كس به آن جایگاه نمى‏رسد مگر اینكه در بدن خود ناراحتى و گرفتارى داشته باشد.

۴- بعضی از سختی ها و مصیبت ها برای شکوفا کردن استعدادهای انسان است. اگر حضرت ایوب آن همه مصیبت نمی دیدند، چگونه صبر بالای ایشان روشن می شد و این گونه مدح می شد؟
إِنَّا وَجَدْناهُ صابِراً نِعْمَ الْعَبْدُ إِنَّهُ أَوَّابٌ؛[۵] او را بنده‌‏اى صابر یافتیم. او كه همواره روى به درگاه ما داشت چه نیكو بنده‌‏اى بود.
و طبیعتا همان گونه که صبر بر آن بلاها، مستحق این مدح شده، هر صابر دیگری نیز به اندازه خود مستحق مدح در پی شکوفایی استعدادش هست.

۵- بعضی از سختی ها و مصائب برای کفار اعمال بد انسان است و این خود رحمتی از خداست تا انسان ها را از زشتی پاک کند.
قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لَا یَزَالُ الْبَلَاءُ فِی الْمُؤْمِنِ وَ الْمُؤْمِنَةِ فِی جَسَدِهِ وَ مَالِهِ وَ وُلْدِهِ حَتَّى یَلْقَى اللَّهَ وَ مَا عَلَیْهِ مِنْ خَطِیئَة؛[۶] مصیبت و گرفتارى همواره گریبان مرد و زن مؤمن را مى‏‌گیرد و آنها در مال و یا بدن خود نقصان مشاهده مى‌‏كنند و یا فرزندان خود را از دست مى‌‏دهند و اینها براى این است كه هر گاه در محضر پروردگار حاضر شدند گناهى نداشته باشند.

۶- و قطعا بعضی از مصیبت ها، عقوبت اعمال انسان است.
وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَیْدیكُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ كَثیرٍ؛[۷] اگر شما را مصیبتى رسد، به خاطر كارهایى است كه كرده‌‏اید. و خدا بسیارى از گناهان را عفو مى‌‏كند.

خلاصه اینکه نمی توان حکم یکسانی برای همه سختی ها و مصیبت ها داد و حکمت های متعددی می توان برای آن در نظر گرفت. آنچه لازم است، اینکه انسان هرگز صبر خود را از دست ندهد و مصیبت را وسیله ای برای تقرب بیشتر به خداوند قرار دهد. و این امر ساده است اگر نگاه ما به هستی نگاهی صحیح باشد.
عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ لَوْ یَعْلَمُ الْمُؤْمِنُ مَا لَهُ فِی الْمَصَائِبِ مِنَ الْأَجْرِ لَتَمَنَّى أَنْ یُقْرَضَ بِالْمَقَارِیض؛‏[۸] امام صادق علیه السّلام فرمود: اگر مؤمن بداند پاداش در برابر مصائب چه اندازه است آرزو مى‌‏كند كه با مقراض بدنش بریده مى‏‌شد.

[۱]. انعام/۴۲.
[۲]. بقره/۲۱۴.
[۳]. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ج۶۴ ص۲۰۸.
[۴]. ‏بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ج۶۴ ص۲۳۷.
[۵]. ص/۴۴.
[۶]. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ج۶۴ ص۲۳۶.
[۷]. شوری/۳۰.
[۸]. بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار ج۶۴ ص۲۴۰.