اگر فدک حق حضرت زهرا (س) بود، چرا بعد خلافت حضرت علی(ع) آن را پس نگرفتند؟

در مالکیت حضرت زهرا (س) نسبت به فدک، جای شک و تردیدی وجود ندارد. و در این مساله باید توجه کرد که فدک از طریق ارث به حضرت زهرا (س) نرسیده، بلکه سالها قبل از رحلت پیامبر (ص) به دستور خدای متعال، فدک به حضرت زهرا (س) واگذار شده است:
«وَ آتِ ذَا الْقُرْبى‏ حَقَّهُ وَ الْمِسْكینَ وَ ابْنَ السَّبیلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذیراً[اسراء/۲۶] و حقّ نزدیكان را بپرداز، و (همچنین حق) مستمند و وامانده در راه را! و هرگز اسراف و تبذیر مكن.»

« در روایات متعددى كه از طرق شیعه و اهل تسنن نقل شده مى‏خوانیم كه به هنگام نزول آیه فوق، پیامبر ص فاطمه ع را خواند و سرزمین" فدك" را به او بخشید در حدیثى كه از منابع اهل تسنن از ابو سعید خدرى صحابه معروف پیامبر ص نقل شده مى‏خوانیم: لما نزل قوله تعالى وَ آتِ ذَا الْقُرْبى‏ حَقَّهُ أعطى رسول اللَّه (ص) فاطمه فدكا: " هنگامى كه آیه وَ آتِ ذَا الْقُرْبى‏ حَقَّهُ نازل شد پیامبر ص سرزمین فدك را به فاطمه ع داد" (این حدیث را" بزار" و" ابو یعلى" و" ابن ابى حاتم" و" ابن مردویه" از" ابو سعید" نقل كرده‏اند (به كتاب میزان الاعتدال جلد ۲ صفحه ۲۸۸ و كنز العمال جلد ۲ صفحه ۱۵۸ مراجعه شود)- طبرسى در مجمع البیان و همچنین در المنثور در ذیل آیه مورد بحث این حدیث را از طرق شیعه و اهل تسنن آورده ‏اند.)»[۱]

همچنین حضرت علی (ع) در نامه ای خطاب به عثمان بن حنیف به مالكیت فدك تصریح می‏كند: «بلی كانت فی ایدینا فدك من كل ما اظلته السماء، فشحّت علیها نفوس قوم و سخت عنها نفوس قوم آخرین و نعم الحكم اللَّه؛ آری از آن چه آسمان بر آن سایه افكنده تنها فدك در دست ما بود. مردمی بر آن بخل ورزیدند و مردمی سخاوتمندانه از آن دیده پوشیدن».[۲]

ابن ابی الحدید (دانشمند سنی معتزلی) در شرح این نامه می‌نویسد: «علی و خاندانش فدك را رها نكردند مگر به اجبار و از روی غصب؛ لذا حضرت بعد از جملات اولیه می‌گوید : “بهترین داور و حَكَم خداست”، و این ، سخنِ كسی است كه شكایت دارد و تظلم می‌كند».[۳]

اما اینکه چرا حضرت علی (ع) بعد از خلافت در این باره اقدامی نمی کنند، باید در شرایط آن روزگار و سیره آنان تامل شود:

ابراهیم كرخی از امام صادق (ع) پرسید : چرا امیر مؤمنان هنگامی كه به خلافت رسید فدك را رها كرد؟ امام (ع) پاسخ داد: « او به پیامبر اقتدا كرد. عقیل ، پس از هجرت پیامبر به مدینه، خانه آن حضرت را بدون رضایتش فروخت . هنگامی كه پیامبر (ص) مكه را فتح كرد از ایشان پرسیدند: “یا رسول الله آیا به خانه خود باز نمی‌گردید؟” حضرت فرمود: “مگر عقیل برای ما خانه‌ای گذاشته است؟! ما خاندانی هستیم كه اگر به ظلم از ما چیزی را بگیرند آنرا باز پس نخواهیم گرفت.” از اینرو، امیر مؤمنان پس از تصدی خلافت، فدك را پس نگرفت».[۴]

همچنین شرایط جامعه بدعت زده و فتنه آلود، اصلا برای چنین اقدامی مناسب نبود. و حضرت (ع) در جهت مقابله با بدعت ها، متحمل سه جنگ بزرگ شدند و حتی در برابر بدعت های آشکاری چون نماز تراویح نیز، مردم مطیع حضرت علی (ع) نبودند. و بازگشتن به اصول را نپذیرفتند. این مساله نیز در روایت مفصلی از حضرت علی (ع) بیان شده است:

 خلفای قبل از من کارهایی انجام دادند که در آن با رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم مخالفت کردند و در آن بنای مخالفت با رسول خدا را از روی عمد داشتند . پیمان او را شکسته و سنت او را تغییر دادند ؛ و اگر مردم را بر ترک آنها وادار نمایم و آنها را به جایگاه خود بازگردانم و به آنچه در زمان رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم بود لشکر من از گرد من پراکنده شده و تنها باقی می مانم و یا با عده کمی از شیعه ام که برتری من و وجوب امامت من از کتاب خدا و سنت رسول خدا - صلی الله علیه وآله وسلم – را می دانند .  به من خبر دهید اگر دستور می دادم که مقام ابراهیم ( علیه السلام ) را به همان مکانی که رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) قرار داده بود ، بازگردد . و فدک را به ورثه فاطمه باز می گرداندم و... .[۵]

[۱]. تفسیر نمونه، ج‏۱۲، ص: ۹۵.
[۲]. نهج البلاغه، نامه ۴۵.
[۳]. شرح نهج البلاغه ، ج ۱۶ ، ص ۲۰۸.
[۴]. علل الشرایع ـ ج۱ ـ ص ۱۵۴.
[۵]. کافی، ج ۸، ص ۵۸.