شهر سوال ـ کمال هر موجودی استفاده کامل از استعدادهای ذاتی و شکوفا کردن آن، و رسیدن به بالاترین حد ممکن است، و طبیعتا چنین اقدامی بدون خود شناسی ممکن نیست. انسان اگر توانایی های خود را کشف کند، می تواند در نقطه اوج قرار بگیرد. و الا ممکن است به پایین ترین مراتب راضی شده و تمام همتش صرف گذران یک زندگی تحمیلی باشد. با توجه به این حقیقت، خود شناسی، علم و معرفت لازمی برای رسیدن به کمال و سعادت است. و از طریق فهم اهمیت مساله سعادت نیز می توانیم، اهمیت خودشناسی را بیابیم. مطابق این سخن فرقی نمی کند که شخص معتقد به دین باشد یا اینکه در زندگی خود دین را دخیل نداند، و در هر دو صورت خودشناسی مساله ای بسیار ضروری است.
کلیات
گفته شده اگر ما یک قدم به سمت خدا برویم، خدا ده قدم به سمت ما می آید، پس چرا این را حس نمی کنیم؟
شهر سوال ـ نباید در حصول نتیجه شتاب کرد. و الا مانند آن کس می شویم که با یک دست، به گوسفند علف می داد و با دست دیگر دنبه حیوان را وزن می کرد! مسیر بندگی، استقامت نیاز دارد و در این راه امتحان هایی پیش می آید تا ادعای انسان را محک زده و سپس پاداش او را بدهند.
«إِنَّ الَّذینَ قالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَیْهِمُ الْمَلائِكَةُ؛[فصلت/۳۰] آنهایى كه گفتند پروردگار ما اللَّه است و بر گفته خود پافشارى و استوارى هم كردند ملائكه بر آنان نازل گشته»
زنی که با چند مرد رابطه داشته، توبه کند، خدا او را می بخشد؟
شهر سوال ـ رحمت خدا به اندازه ای است که او مشتاق بازگشت انسان های گناهکار است. پیامبر خدا صلى الله علیه و آله می فرمایند: هر آینه شادى خداوند از توبه بنده خود بیشتر است تا شادى نازایى كه بچّه مى آورد و گم كرده اى كه گمشده خود را مى یابد و تشنه اى كه به آب مى رسد.[۱]
چگونه می توانیم مطمئن به پذیرش توبه مان بشویم؟
شهر سوال ـ « توبه بنده محفوف و پیچیده به دو توبه از خدا است، و در بین آن دو قرار مىگیرد، باین معنا كه بنده در هیچ حالى از احوال، از خداى خود بى نیاز نیست، و اگر بخواهد از لجنزار گناه نجات یافته، توبه كند، محتاج به این است كه خدا چنین توفیقى باو بدهد، و اعانت و رحمت خود را شامل حال او بسازد، تا او موفق بتوبه بگردد، و وقتى موفق بتوبه شد، تازه باز محتاج بیك توبه دیگرى از خداست، و آن این است كه باز خدا برحمت و عنایتش بسوى بنده رجوع كند، و رجوع او را بپذیرد، پس توبه بنده وقتى قبول شود، بین دو توبه از خدا قرار گرفته است، هم چنان كه آیه: "ثُمَّ تابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُوا[توبه/۱۱۸] پس خدا بسوى ایشان توبه آورد، تا ایشان توبه كنند" بر این معنا دلالت دارد.»[۱]
آیا توبه زبانی کافیست؟
شهر سوال ـ « توبه بمعنى رجوع و برگشتن است ... در مجمع ذیل آیه ۳۷ بقره فرموده: اصل توبه رجوع از عمل گذشته است.»[۱] بنابراین در توبه حتی گفتن کلمه ای با زبان نیز لازم نیست. بلکه همین مقدار که انسان از عمل زشت گذشته خود دست بشوید و مصمم بر عدم انجام آن در آینده باشد، توبه محسوب می شود. البته توبه، قرین استغفار است. استغفار نگاهی به گذشته و طلب بخشش الهی برای آن است و توبه نگاهی به آینده است تا زشتی های گذشته در آن تکرار نشود.
از کجا بدانیم خداوند، گناهان ما را بخشیده است؟
شهر سوال ـ خدای متعال راه اصلاح را به سوی انسان بازگذاشته، تا اگر به مسیر نابودی خویش رفته، بتواند آن را اصلاح کند و سعادت ابدی خویش را نجات دهد.
خودشناسی در دین چه جایگاهی دارد؟
شهر سوال ـ ادیان آسمانی، پیشوایان دینی و علمای اخلاق، تأكید زیادی به خودشناسی و لزوم پرداختن به خویش دارند، که اصرار و توصیه آن ها ارشاد به یك حقیقت فطری و عقلی است. مرحوم آمدی در كتاب شریف غررالحكم و دررالكلم، در این زمینه،نزدیک به سی روایت را با مضامین گوناگون از مولای متّقیان علی(ع)، جمع آوری نموده است. معروف ترین روایت در این زمینه، از پیامبر گرامی(ص) می باشد كه خودشناسی را راه خداشناسی معرّفی فرمودند: «من عرف نفسه فقد عرف ربّه؛ هر كس نفس خویش را شناخت، خدای خویش را شناخت».[۱]
برای تهذیب نفس چه باید بکنیم؟
شهر سوال ـ همان گونه كه در پرورش اندام، از نرمش و فعالیتهای ساده و اندك آغاز میشود و به تدریج به ورزشهای سنگینتر وارد میشوند، در تربیت روح نیز باید از اندك شروع كرد و به تدریج به مراحل بالاتر رسید.
شرایط توبه چیست؟
شهر سوال ـ غالباً انسان ها گرفتار لغزش هایی می شوند و اگر در توبه بسته بود، رستگاری برای كسی میسر نمی شد، از این رو خدای حكیم و رحیم توبه را دوای دردهای معنوی و علاج امراض قلبی و پاك كننده انواع آلودگی ها قرار داده است، تا انسان پس از گرفتاری به گناه، به بركت توبه پاك شده و اهل نجات گردد. خوش بخت كسی است كه از این باب رحمت قدردانی كرده و از آن استفاده كند.
آیا آرزوی مرگ گناه هست؟
شهر سوال ـ گاهی انسان به خاطر ضعف، ناامیدی و ناتوانی و بی‌حوصله شدن طلب مرگ می‌کند و شکیبایی و پایداری را در مقابل سختی‌ها و کشاکش‌های روزگار از دست داده است و از این جهت مرگ را کانون آرامش و رهایی خود می‌بیند، چنین کسی باید خوب دقت کند، که آیا اعمالش به گونه ای بوده است که مرگ برای او کانون آرامش و رهایی باشد؟ یا اینکه فقط تلاش می کند از چاله ای که در آن افتاده، بیرون بیاید، اگر چه خروج از چاله فرو افتادن در چاه باشد!
