کلام و عقاید

شهر سوال ـ تجلی به معنای ظاهر شدن و آشکار گشتن است. پس قبل از هر چیز باید دقت کنیم که معنای تجلی خدای متعال، در یک انسان، حلول خدا در انسان نیست. چون یک موجود بی نهایت نمی تواند در یک موجود محدود، حلول کند و حلول خدا در هر چیزی، یک اندیشه واضح البطلان است.

شهر سوال ـ شهید مطهری در این باره می فرمایند: «زمانى آمدند گفتند دین مولود ترس است، بشر از طبیعت مى‏ ترسیده، از صداى غرّش رعد مى‏ ترسیده، از هیبت دریا مى‏ترسیده، و نتیجه ترس سبب شده كه فكر دین در سر مردم پیدا شود. ... بعضى گفتند علّت پیدایش دین جهل و نادانى بشر است؛ بشر مى ‏خواسته حوادث جهان را تعلیل نماید و براى آنها علّت ذكر كند و چون علّتها را نمى ‏شناخته است، علّت ماوراء طبیعى براى حوادث فرض كرده است. بعضى دیگر گفته ‏اند علّت اینكه بشر به سوى دین گراییده علاقه‏ اى است كه به نظم و عدالت دارد؛ وقتى كه در دنیا از طرف طبیعت یا اجتماع بى ‏عدالتى مى ‏بیند، براى اینكه تسكینى جهت آلام درونى خود پیدا كند دین را براى خویشتن مى ‏سازد.... بعضى آمدند براى پیدایش دین یك علّت دیگر فرض كردند و گفتند دین‏ وسیله ‏اى است براى كسب امتیاز در جامعه ‏هاى طبقاتى. ... فروید گفت: ... دین ریشه ‏اش تمایل جنسى است و نه چیز دیگر.[۱]

شهر سوال ـ در فرض اول مطلوب، یعنی اثبات واجب الوجود، حاصل می شود. اما در فرض دوم به حکم اینکه هر موجود ممکن الوجود بالضروره نیازمند به علت است که آن نیز محتاج به علت خواهد بود، اکنون آن علت از دو حالت «واجب الوجود» و «ممکن الوجود» بیرون نیست. در فرض نخست، مطلوب یعنی واجب الوجود اثبات می شود و در فرض دوم نیاز به علت برای آن ضروری است.

شهر سوال ـ «وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِی الْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ یَطیرُ بِجَناحَیْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ ما فَرَّطْنا فِی الْكِتابِ مِنْ شَیْ‏ءٍ ثُمَّ إِلى‏ رَبِّهِمْ یُحْشَرُونَ[انعام/۳۸] هیچ جنبنده ‏اى در زمین، و هیچ پرنده ‏اى كه با دو بال خود پرواز مى ‏كند، نیست مگر اینكه امتهایى همانند شما هستند. ما هیچ چیز را در این كتاب، فرو گذار نكردیم سپس همگى به سوى پروردگارشان محشور مى ‏گردند.»