چرا در اسلام سهم ارث زن نصف سهم مرد است؟

اصل برخوردارى زن از ارث از مسلمات قوانین اسلام است و اسلام در زمانى این اصل را اعلام نمود كه نه تنها در محیط عرب جاهلى، بلكه حتى در جوامع متمدن آن روزگار نیز نه تنها زنان از ارث محروم بودند، بلكه خودشان شى ئ و مال محسوب شده و به عنوان بخشى از میراث، به وراث منتقل مى شدند. در اصل بهره مندى از ارث، اسلام، زنان را همچون مردان قرار داده و حتى در مقام تعیین سهام ارث سهم او را پایه قرار داده و فرموده است «للذكر مثل حظ الانثیین» و با بیان این قاعده غالبى- و نه عمومى- سهم مرد را دو برابر سهم زن به عنوان سهم پایه قرار داده است نه آن كه سهم زن را نصف سهم مرد اعلام كند این اختلاف در سهم على رغم آن اشتراك در اصل خود پرسش برانگیز است.

توجه به نكات ذیل روشنگر فلسفه این اختلاف و پاسخ به پرسش هاى مربوطه است.

اولا: این اختلاف در تسهیم و تخصیص، هرگز جنبه ارزشى نداشته و دوبرابر بودن سهم الارث مرد نسبت به زن هرگز به معناى ارزش مضاعف مردان نیست.

ثانیا: مبناى این تقسیم و تسهیم، لزوم رعایت تناسب و تعادل حقوق هر كس با وظایف او است. توجه به این نكته توهم ظالمانه و تبعیض آمیز بودن این تسهیم را از بین مى برد. اگر مسئله ارث به عنوان بخشى از حقوق خانواده در كنار سایر اجزاى این نظام حقوقى قرار گیرد و مجموعه نظام حقوق خانواده به عنوان جزئى از نظام حقوقى اسلام مورد مطالعه و دقت واقع شود و حقوق و تكالیف مختلف زنان و مردان در صحنه خانواده و اجتماع به خصوص از بعد اقتصادى با هم مقایسه شود به خوبى روشن مى شود كه در این تسهیم نه تنها به زن ظلم نشده است، بلكه عملا او بهره بیشترى از مرد خواهد داشت، زن از مزیت اقتصادى مهریه و نفقه برخوردار است و هیچ تكلیفى جز تمكین ندارد، اما مرد افزون بر آن كه ملزم به پرداخت مهریه و نفقه زن است، ملزم به تامین سایر مخارج زندگى نیز بوده و حتى در صورت درخواست زن موظف به پرداخت اجرت شیردهى حضانت، انجام كارهاى خانه و امثال آن نیز هست. همچنان كه در برخى موارد، پرداخت دیه مقتول منحصرا بر عهده مرد قرار مى گیرد و دوبرابر بودن سهم الارث مرد، یكى از راه هایى است كه او بهتر بتواندبه انجام وظایف مادى و اقتصادى اش اقدام كند.

ثالثا: هر چند ظاهر این تسهیم، برخوردارى مضاعف مرد از ارث و مزایاى اقتصادى است ولى واقعیت چنین نیست، زیرا اگر چه نتیجه این تقسیم آن است كه در مرحله « تملك » مرد دو برابر بیش از زن مالك مى شود ولى در مرحله مصرف و اختصاص تقریبا زن بیش از مرد بهره مى برد زیرا زن سهم و دارایى خود را براى خود نگه مى دارد و هیچ الزامى براى خرج كردن آن ندارد. اما سهم مرد عملا و غالبا در جریان انفاق و تائمین هزینه به خانواده اش كه به طور تقریبى نیمى از آن را زنان تشكیل مى دهند باز مى گردد.

رابعا: این كه غالبا و نوعا مرد بیش از زن مى تواند از سرمایه خویش در گردش اقتصادى جامعه استفاده كند و به این وسیله از ركود اقتصادى جامعه پیش گیرى مى شود.

خامسا: دو برابر بودن سهم مرد از ارث یك قاعده عمومى نیست زیرا نه تنها در برخى از موارد زنان برابر مردان ارث مى برند- مثلا پدر و مادر میت، در صورتى كه میت فرزند داشته باشد ۱/۶ ارث مى برند- بلكه گاهى با تفاوت زیاد بیش از مردان از ارث بهره مند مى شوند- مثلاا اگر ورثه میت فقط پدر و یك دختر باشد در این جا مرد (پدر) ۱/۶ و زن (دختر) ۵/۶ ارث مى برد.