چگونه انبیاء از سهو و نسیان معصوم هستند؟

عصمت مراتب مختلفی دارد. مثل عصمت در تلقی وحی، عصمت در بیان وحی به مردم، عصمت از گناه و ... و پذیرفتن و فهم عصمت برایمان آسان است. چون ما نیز در بعضی از مسائل معصوم هستیم.
برای مثال خوردن گوشت انسان حرام است؛ خوردن نجاسات انسان و برخی حیوانات حرام است؛ خوردن آتش حرام است، خود کشی حرام است؛ بریدن اعضای بدن خود حرام است و ... . بسیاری از ما انسانهای عادی نه تنها این گناهان را هیچگاه نکرده ایم بلکه حتّی خیال انجام آنها نیز به فکرمان خطور نکرده است. بلکه بالاتر، چه بسا از تخیّل ارتکاب چنین گناهانی حالمان بد می شود. در حالی که ما همه مختاریم و قادر به انجام این کارها هستیم ولی تا زمانی که عاقلیم محال است دست به چنین کارهایی بزنیم. امّا فرد غیر عاقل یا مست یا روانی که غرق در جهل است ممکن است دست به این کارها بزند.

یک مرتبه عصمت نیز، عصمت از فراموشی و سهو است. که دلایل عقلی اثبات کننده این مرحله از عصمت نیز، هستند.
چون کسی که الگوی مردم قرار داده شده، و تمام دستوراتش باید توسط مردم پذیرفته شود، نباید دچار فراموشی و خطا شود. و الا مردم نمی توانند به او اعتماد نموده و تمام دستوراتش را انجام دهند. و این نقض غرض در ارسال پیامبران معصوم و رهبر قرار دادن آن هاست.
و بعضی نیز از طریق قاعده اصلح بر این مرحله از عصمت نیز استدلال کرده اند. که عصمت اصلح است و خدا در جایی که مانعی نباشد کار اصلح راترک نمی کند. زیرا در آن صورت ترجیح دادن یک امر بدون اولویت( عدم معصوم بودن ) بر کار با اولویت(معصوم بودن) است و این امر از خداوند نقص است.

اما در روایتی مطلب به گونه ای بیان شده است، که بعضی را به اشتباه انداخته و کسی مثل مرحوم صدوق، تصور کرده که این مرحله از عصمت لازم نیست. در حالی که باقی علما نظر او را به شدت رد کرده اند، و خلاف قولش را اثبات نموده اند. و این بسیار روشن است که حدیث اگر با مطالب مسلم عقلی منافات دارد، نباید پذیرفته شود. 

علامه حسن زاده آملی در این باره می فرمایند:
«شكّى نیست در اینكه سهو و نسیان از نبى و ولى جایز نباشد خلافا للصدوق (طاب ثراه) كه تمسّك به حدیث ذو الیدین جسته است و سهو از براى نبى صلّى اللّه علیه و آله و سلّم قائل شده؛ و شیخ بهائى (علیه الرحمة) مى‌‏فرماید كه نسبت سهو به شیخ صدوق دادن بهتر است از اینكه به حضرت رسول بدهند. ...  و كذلك سیّد مرتضى- ره- فرموده: صدوق در این مسأله كذوب است و این خبر از اخبار آحاد است و عمل به آن عمل به ظن بدون یقین است، و اجماع حاكم بر عدم جواز نسبت سهو است به انبیا. و همچنین اگر عقل و نقل معارضه نمایند در حكمى از احكام، عقل را مقدم دارند و نقل را تأویل نمایند اگر ممكن شود، و اگر نه نقل را طرح كنند. و همچنین روایت صحیحه كه شیخ طائفه (رحمه الله) از زراره روایت كرده كه سؤال كردم از حضرت امام جعفر صادق علیه السّلام كه آیا حضرت رسالت هرگز سجده سهو به جا آوردند؟ فرمودند: نه، دلالت قویّه دارد كه سهو از براى ایشان نبود؛ و نسیان را جایز نباید دانست از اینكه نسیان از صفات جهل است و جهل ضد عقل است و امام حقیقت عقل است ... .[۱]
همچنین مرحوم لاهیجی از علمای بسیار بزرگ علم کلام در این باره می فرماید: چون عصمت ثابت شد بدان كه معتبر است عصمت از جمیع امورى كه در عصمت انبیاء معتبر بود أعنى گناهان كبیره و صغیره و كفر و سهو و خطا و اخلاق ذمیمه و عیوب و امراض مزمنه منفّره و دنائت آباء و امّهات و رذالت قبیله و مانند اینها. چه همه اینها موجب نفرت و عدم رغبت طبایع است كه منافى وجوب اطاعت و انقیاد است و نقض غرض لازم آید.[۲]
و علامه مجلسی نیز این مطلب را در کتاب حق الیقین بیان کرده است: در احادیث صحیحه بسیار وارد شده است كه رسول خدا و ائمه هدى صلوات اللَّه علیهم از اول سن تا آخر سن مؤیدند بروح القدس كه ایشان را تعلیم و تسدید مینماید و از سهو و خطا و نسیان نگاه میدارد.[۳]

در کتاب تبصره العوام، انگیزه جعل حدیث در نسبت دادن سهو به پیامبر (ص) را توجیه اعمال خلفای غاصب معرفی می کند:
«عادت این قوم چنانست كه هرگه كه چیزى یابند از افعال و اقوال شیوخ كه محلّ اعتراض بود زیادت از آن وضع كنند و بر رسول یا بر دیگر انبیا بندند و احتراز از كفر و غیره نكنند تا اگر كسى بر آن اعتراض كند گویند از رسول نیز زیادت از آن بوجود آمده است حاشا هم عن ذلك، و این حكایت از بهر آن وضع كرده‏اند كه ایشان روایت كنند كه روزى عمر خطّاب نماز بامداد بكرد چون سلام بازداد گفت اى قوم شما اعادت نماز كنید كه من جنب بودم بسهو نماز كردم، عمر بغسل كردن رفت و صحابه نماز باسر گرفتند چون اخفاى این حال نتوانستند از تشنیع ترسیدند كه خصم گوید كه كسى در مسجد رسول نماز جماعت كند و او جنب بود جایز بود كه اكثر اوقات نماز كرده باشد با جنابت و یادش نیامده باشد چنانكه این بارش یاد نیامد و سهو در آنچه تعلّق بامور شرع دارد بر نبى و امام روا نبود و ایشان این زندقه وضع كردند تا اگر كسى اعتراضى كند ایشان گویند چون جایز بود كه رسول بسهو در نماز كفر بر زبان براند چرا روا نباشد كه عمر بسهو جنب نماز كند.[۴]

[۱]. هزار و یك كلمه، ج‏۴، ص: ۴۸۵.
[۲]. فیاض لاهیجی، سرمایه ایمان در اصول اعتقادات، ص: ۱۱۵.
[۳]. علامه مجلسی،حق الیقین، ص: ۳۴.
[۴]. سید مرتضى بن داعى حسنى رازى‏، تبصرة العوام فی معرفة مقالات الأنام، متن، ص: ۱۵۹.