چرا پوشیدن لباس سیاه مکروه است؟

سلام دوست عزیز
همان طور که در متن خواندید گفته ما مستند به روایات و سخنان فقهای نامدار شیعه است .
خوشحال خواهیم شد شما هم برای گفته خود مستندی ارائه فرمایید .

باسلام
قبل از همه خوب است اشاره شود که به حکم عقل در هر کار باید به کار شناس مربوطه مراجعه شود . در این مسله نیز ملاک احادیث وارده ونظر مراجع تقلید معتبر است . ودر مجموع در سه محور نکته های مطرح می شود :
الف - پوشیدن لباس سیاه در نماز مکروه است ، ولی این حکم به طور کلی نیست ، در مورد عبا و عمامه و کفش ، این حکم استثنا شده است ؛امام صادق(ع) فرمود: "یکره السواد إلاّ فی ثلاثه الخفّ و العمامه و الکساء؛ پوشیدن لباس سیاه مکروه است، مگر در سه مورد: کفش سیاه‌، عمامه سیاه و عبا یا قبای سیاه".
پوشیدن لباس سیاه به طور کلی مکروه نیست و موارد استثنا دارد . البته بهترین لباس، لباس سفید است که بدان سفارش شده است. (۱)
ب - پوشیدن پیراهن و لباس مشکی در عزاداری اشکال ندارد، این یک سنت و رسم قدیمی است و گزارش‏های مستند بیانگر این حقیقت است که پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) نیز مهر تأیید بر این سنت و رسم طبیعی گذاشته، در عمل، در عزای عزیزان خویش سیاه پوشیده‏اند.
به روایت ابن‏ابی‏الحدید در شرح نهج‏البلاغه، امام حسن(ع) در سوگ امیرمؤمنان علی(ع)، جامه‏های سیاه بر تن کرد و با همین جامه به میان مردم آمد و برای آنان خطبه خواند.(۲)
بنابر حدیثی که اکثر محدثان آن را نقل کرده‏اند، امام باقر(ع) فرمود: زنان بنی‏هاشم در سوگ ابا عبد الله(ع) جامه سیاه بر تن کردند(۳) بنابراین پوشیدن لباس سیاه برای عزاداری ائمه مکروه نیست. برای مصیبت خویشان در نماز مکروه است
اما چه مدت زمان و چند روز می توان لباس سیاه پوشید ، در جایی بدان اشاره نشده می توان مقدارش را به عرف موکول کرد .(۴)
ج - در مورد پوشیدن لباس سیاه در مصیبت و عزای ائمه مخصوصاً حضرت اباعبدالله الحسین(ع) نه تنها کراهت ندارد،‌ بلکه چون از مصادیق تعظیم شعایر اسلامی است و باعث زنده نگه داشتن اهداف امام حسین(ع) می باشد،‌ دارای ثواب و اجر الهی است. بزرگانی همچون مرحوم آیت‌الله‌العظمی بروجردی در روز عاشورا قبای سیاه بر تن می‌کردند.
از فرزند امام سجاد(ع) نقل شده که وقتی امام حسین(ع) به شهادت رسید،‌ زن های بنی هاشم لباس سیاه و خشن پوشیدند و از گرما و سرما شکوه نمی کردند و علی‌بن‌الحسین(ع) برای آنان طعام درست می کرد.
بنابراین پوشیدن لباس سیاه برای عزای امام حسین(ع)، هم چنین غذا دادن به عزاداران مورد تأیید امام سجاد(ع) بوده . تأیید امام دلیل بر جواز بلکه بر رجحان آن است.
انتخاب رنگ سیاه در ایام سوگوارى - علاوه بر نکته فوق - علتى منطقى - عاطفى نیز دارد و آن عبارت است از این حقیقت: کسى که در ماتم عزیزان خویش، جامه سیاه مى‏پوشد و در و دیوار را سیاهپوش مى‏کند، با این عمل مى‏خواهد بگوید و بفهماند : «تو، مایه روشنى چشم من و در حکم فروغ دیدگان من بودى .دفن پیکر تو در دل خاک بسان افول ماه و خورشید در چاه مغرب، حیات و زندگى را در چشمم تیره و تار ساخته ،زمین و زمان را در سیاهى و ظلمت فرو برده است».
چنان که حضرت زهرا(س) در روز هشتم رحلت حضرت رسول(ص) بر سر قبر حضرت رفت و فریاد برآورد: «یا ابتاه انقطعت بک الدنیا بانوارها و زوت زهرتها و کانت ببهجتک زاهرة فقد اسود نهارها، فصار یحکى حنادسها رطبها و یابسها ... و الأسى لازمنا ...؛(۵) پدر! رفتى و با رفتن تو، دنیا روشنى‏هاى خویش را از ما برگرفت و نعمت و خوشى‏اش را از ما دریغ کرد. جهان، به حسن و جمال تو، روشن و درخشان بود [ولى اکنون با رفتن تو ]روز روشن آن سیاه گشته و تر و خشکش حکایت از شب‏هاى بس تاریک دارد ... حزن و اندوه، همواره، ملازم ما است ...».
و ز عمر، مرا جز شب دیجور نمانده است‏ ** بى مهر رخت، روز مرا نور نمانده است‏
بنابراین، سیاه‏پوشى، به دلیل رمز و رازى که در این رنگ نهفته است؛ به عنوان یک رسم طبیعى و سنت منطقى نشان حزن و اندوه دارد و میان بسیاری از ملت ها مرسوم است . پیروان اهل‏بیت(ع) نیز در ایام عزادارى، لباس سیاه بر تن مى‏کنند؛ زیرا لباس سیاه، نشانه عشق و دوستى به ساحت آنان، اعلام جانبدارى از سرور آزادگان، در جبهه ستیز حق و باطل و اظهار تیره شدن آفاق حیات معنوى است.(۶)
لباس مشکین در عزادارى امامان نور(ع) - خصوصاً سالار شهیدان - جسمى تیره، ولى جانى روشن دارد. در ظاهر سیاه است ولى در باطن سپید . چه خوش گفته است شیخ محمود شبسترى در گلشن راز:
به تاریکى درون، آب حیات است‏ ** سیاهى گر بدانى نور ذات است‏

پی‌نوشت‌:
۱. وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۲۷۸، باب ۱۹، از ابواب لباس مصلی.
۲ . شرح نهج ‏البلاغه، ابن ابی‏ الحدید، ج ۱۶، ص ۲۲.
۳. بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۸۸ ؛ وسائل‏الشیعه، ج ۲، ص ۸۹۰.
۴ . سوال از دفتر آیت الله زنجانی .
۵. بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۷۴ - ۱۸۰.
۶. سیاهپوشى در سوگ ائمه نور، ص ۳۱ - ۵۳.
موفق باشید.

با سلام و تشکر از ارتباطتان با شهر سوال!

آیا پوشیدن رنگ سیاه کراهت دارد؟
رنگ سیاه نیز از جمله رنگ‌های بسیار زیبا و با فراوانی قابل توجه در طبیعت است که خداوند حکیم و علیم آفریده است. لذا حدیث یا حکمی که بیان نماید رنگ سیاه به طور کلی و مطلق بد یا مکروه است، بیان نشده است.

بدیهی است که هر رنگی آثاری دارد و در هر شرایطی می‌تواند مورد تعبیری قرار گیرد. این تعابیر گاه به طبیعت آن رنگ بر می‌گردد و گاه اعتباری است. به عنوان مثال: طبیعت رنگ زرد، روز و روشنایی است و به لحاظ اعتباری گاه سمبلی برای بیان حیات و زندگی فرض می‌شود و گاه سمبل نفرت نیز اعتبار می‌شود و می‌گویند به محبوب گُل زرد رنگ هدیه ندهید (اگر چه این اعتبار ریشه‌ای منطقی ندارد)؛ به لحاظ علمی نیز چون فرکانس بالایی دارد، رنگ اعلام و علامتی برای جلب توجه در «خبر»ی که احتیاط لازم دارد و یا به نوعی «خطر» است، استفاده می‌شود.
همین طور است رنگ قرمز، گاه آن را رنگ عشق معرفی می‌کنند و گاه چون رنگ خون است، سمبلی از جنگ و خونریزی و ... اعتبار می‌شود و یا در روانشناسی رنگ‌ها، رنگ مُحرّک تشخیص داده شده است.

رنگ سیاه نیز از این قواعد مستثنی نمی‌باشد. شب سیاه است و موجب تسکین و آرامش و توجه به خود، چرا که نوری بر غیر نمی‌تابد تا به دیده بیاید و توجه را به سوی غیر منحرف نماید و در ضمن همین سیاهی شب است که شرایط دیده شدن ستارگان و زیبایی‌های آسمان را فراهم می‌آورد. اما همین سیاهی شب، می‌تواند نشان از غم و اندوه فراوان و تعبیری برای تیره و تار شدن زندگی داشته باشد. حضرت زهرا سلام‌الله علیها، در روز هشتم رحلت حضرت رسول صلوات الله علیه و آله، بر سر قبر آن حضرت رفت و عرضه داشت: «یا ابتاه انقطعت بك الدنیا بانوارها و زوت زهرتها و كانت ببهجتك زاهرة فقد اسود نهارها، فصار یحكى حنادسها رطبها و یابسها ... و الأسى لازمنا ...»؛ (بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۷۴ – ۱۸۰) یعنی: «اى پدر! تو رفتى و با رفتن تو، دنیا روشنى‏هاى خویش را از ما برگرفت و نعمت و خوشى‏اش را از ما دریغ كرد. جهان، به حسن و جمال تو، روشن و درخشان بود روز روشن آن سیاه گشته و تر و خشكش حكایت از شب‏هاى بس تاریك دارد ... و حزن و اندوه، همواره، ملازم ما است ...».
از سوی دیگر «سیاه» نوعی سنگینی هم نسبت به سایر رنگ‌ها دارد، لذا گاه رنگ بزرگی‌، تفاخر و حتی تکبر اعتبار می‌شود و چه بسا برای جایی که تشخص لازم است، رنگ سیاه مناسب هم باشد و در جای دیگر که نشان از خود بزرگ‌بینی و تکبر دارد (مثل لباس فرعون)، بسیار نامناسب باشد. از سوی دیگر، سیاه رنگ شادی نیست، پس یادآور غم و غصه است. همه جا، در همه فرهنگ‌ها و در هر زمانی؛ و نیز از آثار رنگ سیاه، جذب بسیار حرارت است. لذا در مناطق گرمسیر، رنگ سفید که دفع حرارت دارد، بیشتر مورد استفاده در پوشش، خودرو و ... قرار می‌گیرد.

از این رو، نگاه به رنگ سیاه در فرهنگ اسلامی نیز متفاوت و متناسب با موضوع است. مثلاً به صورت عمومی و بی‌دلیل، برای لباس مناسب شناخته نشده است، تا هم موجب تفاخر و تکبر نگردد و هم اشاعه‌ی غم نباشد و نیز ستر و پوششی برای کثیفی قرار نگیرد. اما برای لباس رو (مثل ابا) یا برای عمّامه یا کفش چرمی نازک مناسب بیان شده است و هم چنین برای پوشش رویین بانوان، نه تنها کراهتی بیان نشده است، بلکه مناسب نیز بیان شده است، تا رنگ‌های گوناگون سبب جلب توجه غیر نگردد.

امام صادق(علیه السلام) فرمود: «یکره السواد إلاّ فی ثلاثة الخفّ و العمامة و الکساء»؛ پوشیدن لباس سیاه مکروه است، مگر در سه مورد: کفش سیاه‌، عمامه سیاه و عبا یا قبای سیاه".
رنگ سیاه برای پوشش، به هنگام عزا، نه تنها قدمت داشته، بلکه در اهل عصمت علیهم‌السلام نیز نمونه‌های بسیاری داشته است. به عنوان مثال:
امام باقر علیه‌السلام نقل شده است: «وقتی جدّم امام حسین (علیه السلام) شهید شد زنان بنی‌هاشم در عزای آن حضرت لباس سیاه پوشیدند و این لباس را در گرما و سرما تغییر نمی‌دادند» (البحرانی، الحدائق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة، ج ۷، ص ۱۱۸) – و در تواریخ مستند است که پس از واقعه‌ی عاشورا، بازماندگان همه برای مدت‌ها لباس سیاه را از تن در نیاوردند. لذا اغلب مراجع عظام نیز در پاسخ استفتاء در مورد پوشیدن لباس مشکی به هنگام عزاداری گفته‌اند: «پوشیدن لباس سیاه در مصیبت و عزای ائمه مخصوصاً حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام نه تنها کراهت ندارد،‌ بلکه چون از مصادیق تعظیم شعایر اسلامی است و باعث زنده نگه داشتن اهداف امام حسین علیه السلام می باشد،‌ دارای ثواب و اجر الهی است.»

بنابراین:
*- پوشیدن لباس مشکی برای مردان در مواقع عادی، به جز عمامه، عبا و کفش و یا لباس رسمی، مناسب نیست و اگر به نیت تشخص، تفاخر، تکبر و ... باشد که اساساً هر لباسی اشکال دارد.
*- پوشیدن لباس رویین و یا چادر مشکی، برای بانوان، بسیار مناسب است و موجب پوشش بیشتر و جلب توجه کمتر می‌گردد.
*- پوشیدن لباس مشکی در عزاداری اهل عصمت [به ویژه سیدالشهداء] علیهم الصلوة و السلام، برای مرد و زن، نه تنها اشکالی ندارد، بلکه چون حفظ شعایر و معظم داشتن شهادت آنهاست، بسیار خوب و مستحب نیز می‌باشد.

موفق باشید.

پاسخ :
با سلام وتشکر .
در ادیان دیگر منعی یافت نشد ولی در مجموع باید گفت :
سیاه‏پوشی، سنت و عادت بشر، در طول تاریخ بوده است؛ از ایران باستان گرفته تا یونان و اعراب جاهلیت. غالباً در فرهنگ های مختلف لباس سیاه ، نماد عزاداری بوده است.
سیاه‏پوشی از سوی عباسیان یا اعراب پس از اسلام، به ایران منتقل نشده؛ بلکه از دیر باز این سلوک عملی و ظاهری در فرهنگ و تمدن ملت ایران ریشه داشته است. شواهد فراوان تاریخی و ادبی، بیانگر این حقیقت است که بسیاری از ملل و اقوام جهان، از دیر زمان، در ایام عزا سیاه می‏پوشیده‏اند. به دلیل مجال اندک به ذکر چند نمونه از ایران، یونان باستان و اعراب اشاره می‏شود.
الف. ایران باستان؛ شواهد فراوانی در متون کهن ایرانی وجود دارد که سیاه‏پوشی را نشان ماتم و اندوه قلمداد کرده است. شاهنامه فردوسی - که بیانگر فرهنگ و تمدن کهن ایران است - پر است از مواردی که جامه سیاه را نمود عزا و غم تلقی کرده است.
در خصوص زمانی که رستم به دست برادرش شغاد، ناجوانمردانه کشته شد، فردوسی می‏سراید:
به یک سال در سیستان سوگ بود * همه جامه‏هاشان، سیاه و کبود
در عصر ساسانیان نیز، هنگامی که بهرام گور درگذشت ولیعهدش یزدگرد، چنین کرد:
چهل روز سوگ پدر داشت راه‏ * بپوشید لشگر کبود و سیاه‏
فریدون هم که از جهان درگذشت، نواده و جانشین وی چنین کرد:
منوچهر، یک هفته با درد بود * دو چشمش پر از آب و رخ زرد بود
سپاهش همه کرده جامه سیاه‏ * توان گشته شاه و غریوان سپاه‏
و این سیاه‏پوشی تا هم‏اکنون در ایران رایج است.(۱)
ب . یونان باستان؛ در اساطیر یونان باستان، آمده است: زمانی که تیتس از قتل پاتروکلوس به دست هکتور، شدیداً اندوهگین شد؛ به نشانه عزا، سیاه‏ترین جامه‏هایش را پوشید.
این امر نشانگر آن است که قدمت رسم سیاه‏پوشی در یونان، به عصر هومر بازمی‏گردد. در میان عبرانیان (یهودیان قدیم) نیز رسم آن بود که در عزای بستگان خویش، سرها را می‏تراشیدند و بر آن خاکستر می‏پاشیدند و لباس‏شان در این گونه مواقع، سیاه‏رنگ یا نزدیک به آن بود.(۲)
بستانی در دائرة المعارف خود، رنگ سیاه را برای عزا در تمدن اروپای قرن‏های اخیر، به عنوان مناسب‏ترین رنگ گزارش کرده، می‏نویسد: طول دوران عزاداری - بر حسب درجه نزدیکی به مرده - از یک هفته تا یک سال طول می‏کشد و بیوه زنان، دست کم تا یک سال عزا می‏گیرند و در این مدت لباس‏های آنان سیاه‏رنگ و خالی از هرگونه نقش و نگار و زیورآلات است.(۳)
ج . اعراب؛ تاریخ، شعر، لغت و سیره نشان می‏دهد که اعراب - از مصر و شامات گرفته تا عراق و حجاز - رنگ سیاه را رنگ عزا شناخته‏اند.
زمخشری (ادیب و مفسّر قرن ششم) می‏نویسد: یکی از ادیبان گوید: راهبی سیاه‏پوش را دیدم و بدو گفتم: چرا سیاه پوشیده‏ای؟ گفت: عرب زمانی که کسی از آنها می‏میرد، چه می‏پوشد؟ گفتم: سیاه می‏پوشد، گفت: من نیز در عزای گناهان سیاه پوشیده‏ام.(۴)
در کتاب‏های تاریخی، گزارش شده است که عرب، در مواقع مصیبت، جامه خویش را به رنگ سیاه می‏کرد.(۵)
در عصر پیامبر(ص) پس از پایان جنگ بدر - که هفتاد تن از مشرکان و قریش به دست مسلمانان به خاک هلاکت افتادند - زنان مکه در سوگ کشتگان خویش، جامه سیاه پوشیدند.(۶)
این شواهد تاریخی و ادبی، نشان می‏دهد که رنگ سیاه از دیر باز در میان بسیاری از ملل و اقوام نشان عزا و اندوه بوده است . این امر اختصاص به ایران یا دوران اسلام نداشته است؛ بلکه اعراب پیش از اسلام، ایرانیان و یونانیان باستان نیز به رسم عزا، جامه سیاه یا کبود می‏پوشیده‏اند.(۷)
سیاه‏پوشی در میان اهل‏بیت(ع)
گزارش‏های مستند بیانگر این حقیقت است که پیامبر و ائمه اطهار نیز مهر تأیید بر این سنت منطقی و رسم طبیعی گذاشته و خود در مقام عمل، در عزای عزیزان خویش سیاه پوشیده‏اند.
به روایت ابن‏ابی‏الحدید در شرح نهج‏البلاغه، امام حسن(ع) در سوگ امیرمؤمنان علی(ع)، جامه‏های سیاه بر تن کرد و با همین جامه به میان مردم آمد و برای آنان خطبه خواند.(۸)
بنابر حدیثی که اکثر محدثان آن را نقل کرده‏اند، امام باقر(ع) فرمود: زنان بنی‏هاشم در سوگ ابا عبد الله(ع) جامه سیاه بر تن کردند:
«لما قتل الحسین بن علی(ع) لبس نساء بنی‏هاشم السواد و المسوح و کن لاتشتکین من حر و لابرد و کان علی بن الحسین(ع) یعمل لهن الطعام للمأتم؛(۹) زمانی که امام حسین بن علی(ع) به شهادت رسید، زنان بنی‏هاشم لباس‏های سیاه و جامه‏های خشن مویین پوشیدند و از گرما و سرما شکایت نمی‏کردند. [پدرم‏] علی بن الحسین به علت [اشتغال آنان به‏] مراسم عزاداری، برای‏شان غذا درست می‏کرد.»
سپاه‏پوشی عباسیان‏
عباسیان در طول قیام، داعیه خون‏خواهی شهیدان اهل‏بیت را داشتند و زمانی که به قدرت رسیدند، دولت خود را دولت آل‏محمد(ص) و ادامه خلافت علی ابن ابی طالب(ع) قلمداد کردند . نخست وزیر خویش ابوسلمه خلال را وزیر آل محمد(ص) و سردار مشهورشان ابومسلم خراسانی را امین یا امیر آل‏محمد(ص) نامیدند. لباس سیاه را در تداوم سیاه‏پوشی ماتم و اندوه فقدان عزّت پیامبر و مصایبی که بر اهل‏بیت(ع) رفته بود، انتخاب کردند؛(۱۰) نه آن که آنان سیاه‏پوشی را در ایران و بلاد اسلامی، پایه‏گذاری کنند؛ زیرا سیاه‏پوشی در عزای از دست‏رفتگان، منش طبیعی و رایج بود؛ خصوصاً سیاه‏پوشی در عزای شهیدان اهل‏بیت(ع).
بنی‏عباس به بهانه خون‏خواهی شهیدان مظلوم کربلا و زید و یحیی، پرچم سیاه و سیاه‏پوشی را به عنوان ابراز و اعلام عزای شهیدای اهل‏بیت برگزیدند و با این ترفند، دوستداران اهل‏بیت(ع) را به دور خود گردآوردند .برای آن که این تبلیغ ظاهری را در اذهان مردم زنده نگه دارند؛ پس از به قدرت رسیدن، در ظاهر سیاهی پرچم و لباس را شعار همیشگی خویش ساختند.(۱۱) به دلیل همین فریبندگی ظاهری بود که امام صادق(ع) و دیگر ائمه(ع) به رنگ و لباس سیاه انتقاد داشتند؛ یعنی، مخالفت امام در این موارد، ناظر به سیاه‏پوشی رسمی و خاصی بود که از سوی بنی‏عباس تحمیل شده و نماد بستگی و اطاعت از حکومت جائرانه آنان بوده است؛ نه سیاه‏پوشی بر اهل عزا و ماتم بر سوگ از دست‏رفتگان و خصوصاً مصایب اهل‏بیت(ع).(۱۲)
در مورد پوشیدن لباس سیاه در مصیبت و عزای ائمه مخصوصاً حضرت اباعبدالله الحسین(ع) چون از مصادیق تعظیم شعایر اسلامی است و باعث زنده نگه داشتن اهداف امام حسین(ع) می باشد،‌دارای ثواب و اجر الهی است. بزرگانی همچون مرحوم آیت‌الله‌العظمی بروجردی در روز عاشورا قبای سیاه بر تن می‌کردند.
از فرزند امام سجاد(ع) نقل شده که وقتی امام حسین(ع) به شهادت رسید،‌زن های بنی هاشم لباس سیاه و خشن پوشیدند و از گرما و سرما شکوه نمی کردند و علی‌بن‌الحسین(ع) برای آنان طعام درست می کرد. امروزه نیز مردم ایران وبرخی از مسلمانان در ایام عزاداری امام حسین (ع) لباس سیاه می پوشند تا مراتب غم وانده خود را به نمایش گذاشته وخود را در غم امام حسین (ع) ویاران او شریک بداند
پی نوشت:
۱. معجم‏البلدان، حموی، ج ۳، ص ۴۵۲ ؛ تاریخ گیلان و دیلمستان، ص ۲۲۳.
۲.دائره المعارف، ج ۶، ص ۷۱۰ - ۷۲۲.
۳.همان.
۴.ربیع الابرار و نصوص الاخبار، ج ۳، ص ۷۴۷.
۵.اخبار الدولة العباسیة، ص ۲۴۷.
۶.السیرة النبویة، ج ۳، صص ۱۰ - ۱۱.
۷.: تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری، ج ۲، ص ۱۲۷.
۸.شرح نهج‏البلاغه، ابن ابی‏الحدید، ج ۱۶، ص ۲۲.
۹. بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۸۸ ؛ وسائل‏الشیعه، ج ۲، ص ۸۹۰..
۱۰.شرح نهج‏البلاغه، ج ۷، ص ۱۷۲.
۱۱.اخبار الدولة العباسیة، صص ۲۳۰-۲۳۲ و ۲۴۲.
۱۲.سیاهپوشی در سوگ ائمه نور، صص ۱۹۵ - ۲۰۰، ۱۲۹-۱۵۵، ۷۶ و ۷۷.

به نظر می رسد شما مطلب را اشتباه متوجه شده اید.
حجاب برای این است که مردان طمع کار بفهمند، زنان مومن کدامند تا در آنها طمع نکنند.
حجاب برای این است که زن با جاذبه های جنسیتی در خیابان نباشد و در جامعه صرفا به عنوان یک انسان دیده شود نه کالای جنسی.
و سیاه بودن یا غیر سیاه بودن چادر، ربطی به آزادی حجاب ندارد. که البته همین رنگ سیاه وقتی مد روز می شود، ظاهرا خبری از افسردگی نیست.